Πρόωρη χαρακτήρισαν μερικοί εκ των εμπλεκόμενων φορέων (Υπουργείο Υγείας, οργανωμένοι ασθενείς-ΟΣΑΚ) την όποια συζήτηση επιχειρείται να ανοίξει για το ζήτημα της ευθανασίας, με αφορμή τη συζήτηση επί της πρότασης νόμου της βουλεύτριας του ΑΚΕΛ, Ειρήνης Χαραλαμπίδου.
Η πρόταση προκάλεσε, όπως ήταν αναμενόμενο, σωρεία αντιδράσεων. Πέραν των γνωστών αντιδράσεων από πλευράς Εκκλησίας, η οποία τάσσεται εναντίον, ακούστηκε και η θέση ότι θα πρέπει της συζήτησης για την ευθανασία να προηγηθεί η ψήφιση και η εφαρμογή του νόμου για την ανακουφιστική φροντίδα. Το σχετικό νομοσχέδιο αναμένεται να βρεθεί εντός των επόμενων ημερών ενώπιον Υπουργικού Συμβουλίου και στη συνέχεια θα πάρει τον δρόμο για τη Βουλή προκειμένου να ψηφιστεί σε νόμο. Το πότε θα ψηφιστεί ο νόμος, πότε θα τεθεί σε εφαρμογή και πόσο διάστημα θα χρειαστεί να παρέλθει, προκειμένου να δημιουργηθούν και στη χώρα μας οι απαραίτητες δομές, κανείς δεν γνωρίζει, την ώρα που, σύμφωνα πάντα με τα λεγόμενα της κ. Χαραλαμπίδου, δεκάδες ασθενείς με ανίατες παθήσεις μεταβαίνουν κάθε χρόνο στο εξωτερικό σε χώρες όπως η Ελβετία και ο Καναδάς προκειμένου να προβούν σε ιατρικώς υποβοηθούμενη αυτοκτονία-ευθανασία.
Την ίδια στιγμή που η νομοθεσία στη χώρα μας επιτρέπει σε έναν γιατρό ή στους συγγενείς ενός ασθενούς που βρίσκεται σε κώμα να πάρει την απόφαση για διακοπή της μηχανικής υποστήριξης (παθητική ευθανασία). Διεθνώς δεν υπάρχει κάποια «κοινή φόρμουλα» που να ακολουθούν οι χώρες στο συγκεκριμένο θέμα. Όμως υπάρχουν χώρες που εδώ και χρόνια υποστηρίζουν νομοθετικά και την ευθανασία, ενώ την ίδια στιγμή παρέχουν στους ασθενείς τους και υπηρεσίες ανακουφιστικής φροντίδας. Ο «Π» καταγράφει τι ισχύει σε άλλες χώρες και τι δείχνει η εμπειρία τους. Μεταξύ άλλων εντοπίσαμε ότι και σε χώρες που οι υπηρεσίες ανακουφιστικής φροντίδας προϋπήρχαν της ψήφισης νόμου που επιτρέπει την ευθανασία, αυτό δεν εμποδίζει τους ασθενείς από το να την επιλέξουν, με τον αριθμό αυτών να αυξάνεται χρόνο με τον χρόνο.
Τι κάνουν άλλες χώρες
H Ολλανδία είναι η πρώτη χώρα που νομοθέτησε, τον Σεπτέμβριο του 2002, υπέρ της ευθανασίας-ιατρικώς υποβοηθούμενης αυτοκτονίας. Από το 2014 επετράπη και σε παιδιά άνω των 12 ετών. Για την εφαρμογή της ευθανασίας πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά κάποιες βασικές προϋποθέσεις: ύπαρξη ανίατης νόσου για την οποία να μην υφίσταται θεραπεία, η νόσος να προκαλεί αφόρητους πόνους, η βούληση του ασθενούς να είναι συνεχής και επίμονη και ο ασθενής να έχει συνείδηση των λεγόμενών του. Το 2003, την πρώτη χρονιά που τέθηκε σε εφαρμογή ο νόμος, καταγράφηκαν 1.815 περιπτώσεις ευθανασίας, αντιστοιχώντας στο 1,28% των συνολικών θανάτων εκείνου του έτους. Το 2024 καταγράφηκαν 9.958 περιπτώσεις. Πριν λάβει κάποιος ασθενής την απόφαση να προχωρήσει σε ευθανασία, ο νόμος υποχρεώνει τον γιατρό του να του προσφέρει υπηρεσίες ανακουφιστικής φροντίδας-παρηγορητικής ιατρικής και ο ασθενής πρέπει να την έχει απορρίψει συνειδητά, αν το επιθυμεί. Εξάλλου, η χώρα διαθέτει ένα από τα πιο ανεπτυγμένα και ολοκληρωμένα συστήματα παρηγορητικής ιατρικής στην Ευρώπη, καθώς από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 έχει τεθεί σε ισχύ η σχετική νομοθεσία.
Δύο μήνες μετά την Ολλανδία, συγκεκριμένα Νοέμβριο του 2002, το Βέλγιο, νομιμοποίησε την ευθανασία για ενήλικες που βιώνουν αφόρητη ταλαιπωρία, ενώ το 2014 επεκτάθηκε και σε ανηλίκους. Το 1992 είχε ιδρυθεί η πρώτη κρατική δομή παροχής ανακουφιστικής φροντίδας και λίγο αργότερα η βελγική κυβέρνηση άρχισε να επιχορηγεί ιδιώτες που παρείχαν τέτοιου είδους υπηρεσίες μέσω κινητών μονάδων. Την ίδια χρονιά υιοθετήθηκε ο νόμος για την ανακουφιστική φροντίδα. Το 2023 οι περιπτώσεις ήταν 3.423 περιστατικά.
Τον Ιούνιο του 2021 ενέκρινε νόμο που επιτρέπει την ευθανασία για άτομα με ανίατες παθήσεις και η Ισπανία. Η νομοθεσία κρίνεται ως αρκετά αυστηρή, μιας και μεταξύ άλλων προβλέπει ότι ο ασθενής που επιθυμεί να προβεί σ' αυτή την πράξη θα πρέπει προηγουμένως να υποβληθεί σε μια σειρά από εξετάσεις και ψυχολογικά τεστ και να παρέχεται ανακουφιστική φροντίδα πριν εξεταστεί το αίτημα για ευθανασία. Την περίοδο 2021-2023 πραγματοποιήθηκαν 697 ευθανασίες, με τις περισσότερες από αυτές να αφορούν άτομα ηλικίας 70-79 ετών, τα οποία πάσχουν από σοβαρές νευρολογικές ή ογκολογικές παθήσεις. Παρά το γεγονός ότι στη χώρα υπάρχουν δομές ανακουφιστικής φροντίδας, ο αριθμός αυτών δεν αρκεί για να καλύψει τις ανάγκες των ασθενών. Έρευνα του Πανεπιστημίου της Καταλονίας δείχνει ότι μόλις το 50% των ασθενών που βρίσκονται σε τελικό στάδιο λαμβάνουν την κατάλληλη υποστήριξη.
Στην Ελβετία, η υποβοηθούμενη αυτοκτονία είναι νόμιμη από το 1941, εφόσον δεν γίνεται με ιδιοτελή κίνητρα, ενώ η ενεργητική ευθανασία παραμένει παράνομη. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα η χώρα έχει μετατραπεί σε προορισμό για «τουρισμό ευθανασίας». Κύπριοι φέρεται να ταξιδεύουν στην Ελβετία για να υποβληθούν σε υποβοηθούμενη αυτοκτονία. Το 2023 υποβλήθηκαν σε ευθανασία 1.252 άτομα. Σε ό,τι αφορά υπηρεσίες ανακουφιστικής φροντίδας μελέτη του 2020 κατέδειξε ότι περίπου 50.000 άτομα τη χρειάζονταν, με τις προβλέψεις να μιλούν για αύξηση του αριθμού αυτού σε 75.000 έως το 2050. Στην Ελβετία το 2023 λειτουργούσαν περίπου 400 κέντρα ανακουφιστικής φροντίδας, η πλειονότητα των οποίων βρίσκεται σε αστικές περιοχές, και φάνηκε ότι δεν αρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες των ασθενών.
Στη Γερμανία επιτρέπεται από το 2020 η υποβοηθούμενη αυτοκτονία μετά από απόφαση του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου. Το δικαστήριο έκρινε ότι η απαγόρευση παραβίαζε το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Στη Γερμανία επιτρέπεται και η διακοπή της θεραπείας ή μη χορήγηση μέτρων παράτασης της ζωής, κατόπιν επιθυμίας των συγγενών του ασθενούς. Από το 2019, επιτρέπεται η χορήγηση φαρμάκων που ανακουφίζουν μεν τον ασθενή αλλά ενδέχεται να επιταχύνουν τον θάνατό του (έμμεση ευθανασία). Μελέτη, που δημοσιεύθηκε στις αρχές του τρέχοντος έτους, αποκάλυψε περίπου 9.000 περιπτώσεις ευθανασίας και υποβοηθούμενης αυτοκτονίας στη Γερμανία μόνο το 2023, εκ των οποίων ένας μεγάλος αριθμός (πάνω από 7.000) πραγματοποιήθηκαν από γενικούς ιατρούς κατόπιν επιθυμίας των ασθενών, οι οποίοι ήθελαν να πεθάνουν στο σπίτι τους, κοντά στους οικείους τους. Στη συγκεκριμένη μελέτη, του Πανεπιστημίου της Κολόνια, γίνεται εκτενής αναφορά και στην ανακουφιστική φροντίδα, και στις προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει το σύστημα υγείας της χώρας. Επισημαίνεται ότι υπάρχουν πέραν των 200 κλινικών ανακουφιστικής φροντίδας και εκατοντάδες κατ’ οίκον δομές, οι οποίες χρηματοδοτούνται κυρίως από το κράτος και τα διάφορα ασφαλιστικά ταμεία. Πρόβλημα φαίνεται να αποτελεί η μη έγκαιρη παραπομπή ασθενών και η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού. Παρά τις δυσκολίες που υπάρχουν, εκατοντάδες χιλιάδες ασθενείς λαμβάνουν υπηρεσίες ανακουφιστικής φροντίδας. Τη διετία 2023–2024, πάνω από 100.000 ασθενείς έλαβαν εξειδικευμένη ανακουφιστική φροντίδα. Την ίδια περίοδο, το 78% των ασθενών που επέλεξαν την υποβοηθούμενη αυτοκτονία είτε έλαβαν είτε τους δόθηκε η δυνατότητα να λάβουν υπηρεσίες ανακουφιστικής φροντίδας.
Τον Ιούνιο του 2017, η Αυστραλία θέσπισε νόμο για την υποβοηθούμενη αυτοκτονία και τέθηκε σε εφαρμογή για πρώτη φορά δύο χρόνια μετά, τον Ιούνιο του 2019, στην πολιτεία της Βικτόρια. Μέχρι τα μέσα του 2024, πάνω από 7.200 άτομα επέλεξαν να προβούν σε ευθανασία, με το Υπουργείο Υγείας της χώρας να αναφέρει σε σχετική ανακοίνωση ότι το 75% των ατόμων είχε πρόσβαση σε υπηρεσίες ανακουφιστικής φροντίδας.
Ένα χρόνο πριν, στη λίστα με τις χώρες στις οποίες επιτρέπεται η υποβοηθούμενη αυτοκτονία μπήκε και ο Καναδάς. Από το 2016 μέχρι και τον Ιούνιο του 2024 καταγράφηκαν 60.301 υποβοηθούμενοι θάνατοι, με την αύξηση που παρατηρείται χρόνο με τον χρόνο να προκαλεί προβληματισμό, καθώς υπάρχουν αναφορές για περιπτώσεις ασθενών που τους προτάθηκε η ευθανασία ως εναλλακτική λόγω έλλειψης υποστήριξης ή πόρων. Αναζητώντας πληροφορίες για τις υπηρεσίες ανακουφιστικής φροντίδας που παρέχονται εντός του συστήματος υγείας της χώρας, εντοπίσαμε σχετική ανακοίνωση που εξέδωσε τον Μάιο του 2024 η Καναδική Εταιρεία Καρκίνου σύμφωνα με την οποία η αναλογία σε κλίνες ήταν 4,8 ανά 100.000 κατοίκους, με το Υπουργείο Υγείας της χώρας να ανακοινώνει την περασμένο Σεπτέμβριο σχέδιο επιδότησης για ιδιωτικά κέντρα ανακουφιστικής φροντίδας.
