Συγκλονιστικές είναι οι φωτογραφίες και οι μαρτυρίες από την εισβολή του 1974 που φέρνει στο φως ο ειδικός στα γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών και ερευνητής Οδυσσέας Χρήστου.
Τις φωτογραφίες θα τις συναντήσει κάποιος στην σελίδα «1974 Μαρτυρίες & Τεκμήρια» στο Facebook, Η σελίδα συγκεντρώνει φωτογραφικό και βιντεοληπτικό υλικό, σε πολλές περιπτώσεις ανέκδοτο το οποίο ρίχνει φως στα τραγικά επακόλουθα της τουρκικής εισβολής, στην Κύπρο το 1974.
Ο φωτογραφικός φακός αποτυπώνει τον τρόμο, το φόβο, την αγωνία ζωγραφισμένη στα πρόσωπα των ανθρώπων που βιώνουν την εισβολή, κρύβει ανθρώπινες ιστορίες που μέχρι και σήμερα δεν έχουν δει το φως της δημοσιότητας .Ο Οδυσσέας Χριστού αναλαμβάνει το ιερό χρέος να δώσει ζωή σε αυτές τις ιστορίες. Να φωτίσει το υλικό, να τοποθετήσει τις φωτογραφίες και τις μαρτυρίες στον χώρο και στον χρόνο. Ο «Π» μιλά μαζί του για το πως αλλά και γιατί ανέλαβε την πρωτοβουλία να συλλέξει και να τεκμηριώσει υλικό από το 1974.
Με ποια αφορμή ξεκινήσατε την ψηφιακή τεκμηρίωση του υλικού από το 1974;
Κατοικούσα στην Ελλάδα, στη Θεσσαλονίκη όπου και είχα μια εταιρεία με αντικείμενο τα γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών και την τηλεπισκόπηση. Όταν όμως ξέσπασε η κρίση ήρθα στην Κύπρο. Ξεκίνησα να δραστηριοποιούμε εδώ στην Κύπρο όπου και δούλεψα σε ερευνητικά προγράμματα, σε πανεπιστήμιο αλλά και σε αναπτυξιακές εταιρείες. Κάποια στιγμή έμεινα και δεν είχα τι να κάνω. Είχα αρκετά διαθέσιμα εξειδικευμένα λογισμικά και τεχνογνωσία. Παράλληλα, ξεκίνησα στον ελεύθερο μου χρόνο να διαβάζω λίγο για ιστορικά θέματα σχετικά με το 74, όπως όλοι οι Κύπριοι. Όμως δεν καταλάβαινα τίποτα. Δηλαδή έλεγαν στο τάδε σημείο έγινε αυτό το περιστατικό, αλλά δεν υπήρχε η πληροφόρηση οργανωμένη σε ένα χάρτη για παράδειγμα, ώστε κάποιος να μπορέσει να βγάλει ολοκληρωμένα συμπεράσματα. Εδώ διαπίστωσα ότι υπάρχει ένα κενό, και θεώρησα ότι μπορώ να βοηθήσω.
Τότε προέκυψε η ιδέα να φτιάξω μια διαδικτυακή εφαρμογή, ένα διαδραστικό χάρτη που να έχεις την δυνατότητα να επιλέγεις μια περιοχή και να σου δίνει πληροφόρηση για μάχες, συμπλοκές, θανάτους κλπ. Παράλληλα, αυτό θα μπορούσε να πλαισιωθεί από οπτικοακουστικο υλικό. Ακόμη και σήμερα δεν υπάρχει κάτι τέτοιο στην Κύπρο.
Ξεκίνησα να δουλεύω πάνω σε αυτό, και διαπίστωσα ότι υπάρχουν πάρα πολλά κενά στην έρευνα για το 1974. Αποφάσισα να χρησιμοποιήσω τα επιστημονικά εργαλεία που γνώριζα ήδη αλλά και να εντοπίσω έγγραφα και φωτογραφίες από κυρίως ξένους και Τούρκους δημοσιογράφους. Παράλληλα προχώρησα στην διενέργεια προσωπικών συνεντεύξεων: ρωτούσα τους ανθρώπους πληροφορίες για τον τόπο των συμβάντων που βίωσαν ώστε να πραγματοποιήσω την λεγόμενη γεωαναφορά, να τοποθετήσω τα συμβάντα δηλαδή στο χώρο και στον χρόνο. Αυτή ήταν η προσπάθεια που κάνω, και πρέπει να πω ξεκίνησε και κάπως τυχαία. Όταν ξεκίνησα το ένα έφερε το άλλο για να φτάσω ως εδώ.
Υπήρχε από την πλευρά σας ένα βαθύτερο ενδιαφέρον για την ιστορία, ώστε να το προχωρήσετε κιόλας ;
Ναι. Διότι πάνω από όλα υπάρχει η ανάγκη ο κάθε πολίτης να μάθει τι έγινε στην Κύπρο. Να πω και κάτι άλλο: είχα υλοποιήσει πάρα πολλά έργα στην Κύπρο και έτσι απέκτησα μια εμπειρία. Για παράδειγμα, η εταιρεία μου είχε κάνει περίπου το 80% της ψηφιοποίησης του Κτηματολογίου. Είχα επίσης υλοποιήσει δύο έργα που αφορούσαν την καταγραφή και τη χαρτογράφηση του κυπριακού τοπίου. Έχω επισκεφθεί και τα κατεχόμενα. Έκανα χαρτογραφήσεις τοπίων και υλοποίησα και έργα για το ΝΑΤΟ, για τον στρατό. Άρα, εκ των πραγμάτων, απέκτησα και μια εμπειρική γνώση και στα στρατιωτικά θέματα. Συμμετείχα σε έργο που είχε σχέση με Πληροφοριακά Συστήματα Διοίκησης (C3). Οπότε είχα ήδη το υπόβαθρο και σε αυτόν τον τομέα.
Και σιγά σιγά, το κομμάτι της ιστορικής έρευνας άρχισα να το καλλιεργώ καθ’ οδόν. Συμπλήρωνα τεκμήρια, κυρίως φωτογραφίες —έχω πια ένα πολύ μεγάλο αρχείο— και με ενδιέφερε όχι μόνο η ίδια η φωτογραφία αλλά και το ποιος την τράβηξε, πού, τι δείχνει. Από κάθε φωτογραφία προκύπτουν ιστορίες. Είναι επίσης ένας πιο ελκυστικός τρόπος να προωθήσεις αυτά που γράφεις: ένα κείμενο δέκα σελίδων μπορεί να φανεί βαρύ, αλλά αν συνοδεύεται από μια φωτογραφία, γίνεται πιο άμεσο επικοινωνιακά. Καθώς προχωρούσα, προέκυψε ότι σε κάποιες από αυτές τις φωτογραφίες απεικονίζονταν αγνοούμενοι. Αυτό αποτέλεσε ένα μεγάλο κεφάλαιο της έρευνάς μου. Κάθε φωτογραφία ενδεχομένως να απεικόνιζε κάποιον αγνοούμενο.
Ποιές μεθόδους χρησιμοποιείτε;
Οι μέθοδοι που χρησιμοποιώ είναι διάφορες: τεχνικές ανάλυσης, γεωγραφικά συστήματα βάσεων δεδομένων, επεξεργασία βίντεο και φωτογραφίας κ.λπ. Να πω επίσης ότι είχα και μια κλίση προς τη ζωγραφική, σαν μαθητής κέρδισα δυο σημαντικά βραβεία σε διεθνής διαγωνισμούς. Το πρώτο όταν βρισκόμουν στην Γαστούνη Ηλείας οπού είχα πάει με τα «Ασυνόδευτα του 74», και το δεύτερο όταν φοιτούσα στο Γυμνάσιο Στροβίλου. Μάλιστα έδωσα εξετάσεις για την σχολή Καλών Τεχνών, αλλά «ευτυχώς» δεν πέρασα. Αυτή η αισθητική ματιά με βοηθάει πολύ στην παρουσίαση. Γιατί όταν παρουσιάζεις ένα θέμα με καλαίσθητο τρόπο, προκαλεί μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Έτσι άρχισε να δημιουργείται και μια μεγάλη ομάδα μέσα από τη σελίδα μου στο Facebook, άνθρωποι που προσπαθούν να βοηθήσουν με πληροφορίες.
H σελίδα 1974 Μαρτυρίες & Τεκμήρια συμβάλλει στην αναγνώριση αγνοούμενων είτε άλλων πληροφοριών από τις φωτογραφίες;
Ναι. Στην αρχή, με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κυρίως το Facebook, είδα ότι μπορούσα εύκολα να συγκεντρώσω πληροφορίες. Έφτιαξα τη σελίδα σαν ένα εργαλείο συγκέντρωσης πληροφοριών, όχι προώθησης της δουλειάς μου. Αναρτούσα μια φωτογραφία και ζητούσα να μάθω αν κάποιος αναγνώριζε το σημείο ή το πρόσωπο. Η αναγνώριση προσώπων δεν μπορεί να γίνει με τις κλασικές μεθόδους. Έτσι, έβαζα μια φωτογραφία στο διαδίκτυο και σε δύο μέρες μπορεί να λάμβανα πληροφορίες: ποιος είναι, πώς χάθηκε. Κάτι που τότε, πριν από χρόνια, θα ήταν αδύνατο.
Μέσα από αυτή τη δουλειά προέκυψαν νέα στοιχεία για ιστορίες αλλά και για τάφους αγνοουμένων.
Φωτογραφίες από την καταστροφή της 181 ΜΠΠ στη Διάβαση Συνχάρι
Πρόσφατα, τον περασμένο Δεκέμβριο, σε μια ανασκαφή πάνω στο Συνχάρι, βρέθηκαν οστά δύο αγνοουμένων. Αυτό προέκυψε από ανάλυση φωτογραφιών. Τώρα περιμένουμε με αγωνία την ταυτοποίηση με DNA, για να δούμε αν πράγματι είναι αυτοί που υποθέσαμε.
Στην πρώτη φωτογραφία, που όπως σας προανέφερα βοήθησε στο εντοπισμό δυο αγνοουμένων, φαίνεται ένας τούρκος δημοσιογράφος, μαζί με δυο τούρκους στρατιωτικούς πάνω από ένα τάφο εθνοφρουρού. Εκτιμώ ότι η φωτογραφία λήφθηκε αρχές του 1974 όταν ο Ετζεβιτ επισκέφτηκε τα κατεχόμενα. Οι άλλες φωτογραφίες λήφθηκαν προς τα τέλει Ιουλίου όταν και έγινε από τους τούρκους η ταφή των νέκρων και η ανάκτηση υλικών. Στην δεύτερη φωτογραφία φαίνεται η ανάλυση μου για το προπορευόμενο τετράκαννο αντιαεροπορικό, που στηρίχτηκε σε μαρτυρίες βετεράνων, την ανάλυση δορυφορικών εικόνων και σε οπτικοακουστικό υλικό της εποχής. Στην τρίτη φωτογραφία φαίνεται η ανάλυση μου για την γεωαναφορά του χώρου ταφής του διοικητή της πυροβολαρχίας και στην τέταρτη φωτογραφία μια από της μεθόδους που εφαρμοστήκαν για την γεωαναφορά πεσόντος, που εκτιμώ ότι ακόμη ο χώρος δεν έχει ανασκαφεί.
Τέλος αναφέρω ότι μέρος του υλικού για την 181 Μοίρα πεδινού Πυροβολικού, διατέθηκε στο Μουσείο Πυροβολικού τα εγκαίνια του οποίου θα γίνουν τις επόμενες μέρες, μέσα στο Σεπτέμβριο. Αυτό για εμένα είναι μια ηθική ικανοποίηση και μια ελάχιστη προσφορά τιμής, για αυτούς που μας υπερασπιστήκαν το καλοκαίρι του 1974.
Αγνοούμενοι συλληφθέντες Άμαχοι στη Λάπηθο
Επίσης στη Λάπηθο: ένας ηλικιωμένος, που τον φώναζαν «Πακταύρο» (ξυλοκόπο) φαίνεται σε μια φωτογραφία που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο με λεζάντα «οι στρατιώτες συνοδεύουν ηλικιωμένους Κυπρίους στην ασφάλεια». Στην πραγματικότητα, εκτελέστηκε καθ’ οδόν. Είναι τραγικές ιστορίες.
Μια άλλη ιστορία: στις 8 Αυγούστου, στην ίδια περιοχή, ήταν και ένας Ελληνοαμερικανός, ο Σωκράτης. Πολέμησε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, και μετά ήρθε στην Κύπρο, αλλά χάθηκε το 1974 και δεν ξέρουμε πως πέθανε. Υπήρξε μετά από χρόνια έρευνα από τις ΗΠΑ για αγνοούμενους. Προσπάθησα κι εγώ να βοηθήσω με στοιχεία. Και μέσα από αυτή την προσπάθεια έπεσα πάνω σε δορυφορικές εικόνες της εποχής, που δεν ξέραμε καν ότι υπήρχαν. Αυτές με βοηθούν πολύ γιατί δείχνουν πώς ήταν τότε ο οικιστικός ιστός και το τοπίο, και αναλύοντάς τις μπορείς να εντοπίσεις πιθανούς τόπους ταφής.
Τι πιστεύετε ότι σηματοδοτεί αυτή η δουλειά σας για την Κύπρο του 2025; Μπορεί να συμβάλει στο να γίνει γνωστή η πλήρης αλήθεια για τα γεγονότα ;
Πιστεύω ότι ναι, μπορεί να συμβάλει. Γιατί δεν είναι μόνο το πολεμικό σκέλος, είναι και το πολιτικό. Έχω εντοπίσει σημαντικά έγγραφα που θα ήθελα να αξιοποιήσω και στο μέλλον. Με τον τρόπο που παρουσιάζω το υλικό, οπτικό υλικό και σύντομα κείμενα, υπάρχει απήχηση, ιδίως σε νέους. Η σελίδα μου στο Facebook έχει μεγάλο κοινό, κυρίως νέους που διαβάζουν και μαθαίνουν. Αυτό βοηθάει να κρατηθεί η μνήμη ζωντανή. Βοηθάει το «Δεν Ξεχνώ» να γίνει πράξη.
Είχατε κάποια υποστήριξη στην προσπάθεια σας από την Πολιτεία;
Αν υπήρχε στήριξη από την Πολιτεία, θα ήταν καλύτερα. Αλλά δεν υπάρχει ούτε τεχνική ούτε οικονομική στήριξη. Παρόλα αυτά, έχω μια συνεργασία με αρμόδιες υπηρεσίες, τους στέλνω εκθέσεις αν προκύψει κάτι ενδιαφέρον. Αλλά δεν υπάρχει ανταλλαγή κρίσιμων πληροφοριών.
Για παράδειγμα που ακριβώς βρέθηκαν οι δυο αγνοούμενοι της 181 ΜΠΠ δεν ξέρω, έμαθα ένα περίπου. Αυτή η πληροφορία εμένα θα με βοηθούσε πάρα πολύ, γιατί έτσι θα επιβεβαιωνόταν οι εκτιμήσεις μου. Ξέρετέ επειδή δεν γνωρίζουμε ακριβώς το είδος φακού στην φωτογραφική μηχανή, η απόσταση δεν μπορεί να πρόκυψει από αριθμητικές μεθόδους, αλλά από εμπειρικές προσεγγίσεις.
Ποιο θέμα ερευνάτε τον τελευταίο καιρό;
Πράγματι διερευνώ ένα πακέτο φωτογραφιών στην Αμμόχωστο, που είχα ένδειξεις ότι προέχονται από την περιοχή της Κάτω Δερύνειας, τα γνωστά «Περβόλια της Πέρτσιενας», οπού έγινε μεγάλη σφαγή.
Από την διερεύνηση δεν επαληθεύτηκα, προέκυψε ότι πρόκειται για φωτογραφίες από τρεις διαφορετικές περιοχές, αλλά υπάρχει σύνδεση των γεγονότων.
Σύλληψη των πρώτων Αμάχων αιχμάλωτων στην Αμμόχωστο
Στις 15 Αυγούστου μια ομάδα αμάχων συλλαμβάνεται και συγκεντρώνεται σε ένα καφενείο στον οικισμό Νεάπολη στην βορειά είσοδο της πόλης κοντά στο στρατόπεδο της UNFICYP.
Αναγνωρίστηκαν με την βοήθεια των αναγνωστών μου οι εικονιζόμενοι και συνοπτικά αναφέρω ότι πρόκειται για μια ολόκληρη οικογένεια. Μια τραγική ιστορία. Ο πατέρας, τις προηγούμενες μέρες αναζητούσε τον γιο του, που είχε χαθεί, αλλά δεν μπόρεσε να μάθει.
Από αυτή τη φωτογραφία βγήκαν πολλά στοιχεία: μίλησα με συγγενείς, πήρα συνεντεύξεις. Τα τρία παιδιά έμειναν εγκλωβισμένα για δυο χρόνια στο Ριζοκάρπασο, όπου και οι γονείς του και τα έστειλαν για ασφάλεια. Ο πατέρας της οικογένειας κατέληξε αιχμάλωτος στα Άδανα, ενώ τα μέλη της υπόλοιπης οικογένειας κατέληξαν όμηροί στο Τουρκικό Νηπιαγωγείο εντός των τειχών.
Αργότερα αυτός ο άνθρωπος πρωτοστάτησε και στην ίδρυση της Επιτροπής Αγνοουμένων. Είναι μια οικογένεια με ιστορία. Και μάλιστα, ήταν οι πρώτοι αιχμάλωτοι της Αμμοχώστου, κάτι που έχει ιδιαίτερη σημασία.
Επίσης στην ίδια φωτογραφία υπάρχει ένας άλλος κύριος, ο οποίος ήταν συγγενής, ουσιαστικά, όλοι αυτοί ήταν γείτονες. Η κόρη ενός του δεύτερου κυρίου που φαίνεται στα δεξιά στην φωτογραφία. είδε πρώτη φορά τον πατέρα της νέο, μέσα από τη φωτογραφία αυτή.
Όμηροι στο Τουρκικό Νηπιαγωγείο στην εντός των τειχών Αμμόχωστο
Από την μέχρι τώρα ερευνά μου, γνωρίζουμε ότι οι πρώτες ομάδες αμάχων αιχμάλωτων συνελήφθησαν το απόγευμα της 15ης Αυγούστου. Η σύλληψη τους, εκτιμούμε ότι έγινε στα βορειά προάστεια της Αμμοχώστου και αργά το απόγευμα της ιδίας ημέρας, οδηγήθηκαν μέσω της βόρειας Πύλης, στην εντός των τειχών πόλη.
Εκεί οι αιχμάλωτοι κρατήθηκαν σε συνθήκες συνωστισμού στο νεόδμητο Τουρκικό Νηπιαγωγείο [λειτούργησε το 1971], οπού και ελήφθησαν οι εν λόγω φωτογραφίες, με σαφή προπαγανδιστικό χαρακτήρα.
Πιθανολογούμε ότι οι φωτογραφίες αυτές, ελήφθησαν από τον ίδιο Τούρκο φωτορεπόρτερ, που τράβηξε τις φωτογραφίες στο καφενείο, στον οικισμό Νεάπολη.
Στα Περβόλια της Πέρτσιενας - Το βαν του καθαριστήριου ARIZONA
Όπως προανέφερα ένας σημαντικός αριθμός τεκμήριων αφορά τα γνωστά «Περβόλια της Πέρτσιενας». Μέχρι τώρα ήταν γνωστή μόνο μια φωτογραφία που μας έδινε μια εικόνα των τραγικών γεγονότων. Η ερευνά βρίσκεται σε εξέλιξη, αλλά προέκυψαν ενδιαφέροντα νέα στοιχεία.
Στις φωτογραφίες φαίνεται ένα λευκό εμπορικό Βαν με αριθμό εγράφης CZ 743 (Καταχωρημένο τον Νοέμβριο του 1966 ). Πρόκειται για το επαγγελματικό όχημα του καθαριστήριου ARIZONA, το οποίο υπάρχει και σήμερα. Διακρίνονται εκατέρωθεν του δρόμου αρκετά οχήματα με τις πόρτες ανοικτές, με φορά προς και από την Αμμόχωστο, ένδειξη βίαια ακινητοποίησης και εγκατάλειψης. Στο οδόστρωμα υπάρχουν διάσπαρτα διάφορα αντικείμενα, επίσης σημάδι που επιβεβαιώνει τις μαρτυρίες για λεηλασία των οχημάτων και ληστεία των επιβεβαιωνόταν.
Έγινε κατορθωτό με την βοήθεια των αναγνωστών μου να εξακριβωθεί που ακριβώς λήφθηκε η φωτογραφία. Είναι ακριβώς στην διασταύρωση προς τον Άγιο Μέμνωνα, και οι επιβαίνοντες δέχθηκαν πυρά από άρμα μάχης, αλλά κατάφεραν να επιβιώσουν.
Επίσης από μαρτυρίες, μεταξύ αυτών και του γνωστού γλυπτή Φίλιππου Γιαπάνη , προκύπτει ότι στην περιοχή εθεάθησαν πτώματα, πράγμα που ενισχύεται από απόθεση λευκόχρωμου υλικού επί του οδοστρώματος. Εκτιμούμε ότι πρόκειται για ασβέστη που ερρίφθη επί τούτου [το 1974 ο ασβέστης χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον, στην πρόχειρη κάλυψη πτωμάτων].
