Σύμφωνα με τα αποτελέσματα πρόσφατης έρευνας εκτίμησης κινδύνων για την κυπριακή οικονομία, την οποία διεξήγαγε το Συμβούλιο Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας Κύπρου (ΣΟΑΚ), παρουσιάζοντας τις μεγαλύτερες απειλές που ενδέχεται να επηρεάσουν τη χώρα τα επόμενα χρόνια, ο κίνδυνος «παρατεταμένη ανομβρία με συνέπεια ελλείψεις σε νερό» κατατάσσεται στον υψηλότερο δείκτη κινδύνου (συνδυαστικός δείκτης πιθανότητας κινδύνου και σοβαρότητας συνεπειών-isk index), φτάνοντας στο 85%, με βάση τη συμπλήρωση ερωτηματολογίων από 50 στελέχη του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, καθώς και την ακαδημαϊκή κοινότητα. Η ανησυχία για το ζήτημα αυτό έχει αυξηθεί σημαντικά σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, με την πιθανότητα εμφάνισης να ανέρχεται στο 88% και τη σοβαρότητα των συνεπειών στο 82%. Ο κίνδυνος εκτιμάται ότι θα εμφανιστεί σε άμεσο ορίζοντα (0-2 χρόνια).
Η εικόνα που παρουσιάζει σήμερα το υδατικό πρόβλημα της Κύπρου, ως απόρροια των τελευταίων χρόνων λειψυδρίας, της μέχρι σήμερα πυροσβεστικής αντιμετώπισης του προβλήματος και με ρυθμούς χελώνας, αλλά και υδατικών έργων που δεν έγιναν, ώστε η καταστροφή μίας μονάδας αφαλάτωσης στην Πάφο να έχει δημιουργήσει βραχυκύκλωμα στο σύστημα αποθήκευσης και διανομής νερού, απασχολεί έντονα αυτό το διάστημα την κοινωνία. Την ίδια ώρα τα βλέμματα είναι στραμμένα στα βραχυπρόθεσμα μέτρα που προσπαθεί να βρει για το προσεχές καλοκαίρι το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, ώστε να εξασφαλιστεί η ύδρευση, μεταξύ των οποίων είναι η αξιοποίηση νέων γεωτρήσεων. Όσον αφορά την άρδευση, προδιαγράφεται μία ακόμη δυσκολότερη χρονιά για τους γεωργούς, καθώς έχουν ήδη ενημερωθεί ότι, όσον αφορά τις εποχικές φυτείες, θα παραχωρηθούν πολύ πιο περιορισμένες ποσότητες νερού και από πέρυσι. Σε σχέση με τις μόνιμες φυτείες θα δοθούν οριακές ποσότητες νερού ώστε να μην καταστραφούν.
Το Ισραήλ
Όταν η πιο πάνω εικόνα δημιουργεί ερωτήματα και πλέον είναι σχεδόν καθημερινές οι αναλύσεις ειδικών για το τι ενέργειες θα έπρεπε να γίνουν μέχρι σήμερα και τι στο μέλλον, ώστε επιτέλους η υδατική πολιτική στο νησί να ανταποκρίνεται στο νέο περιβάλλον που διαμορφώνει η κλιματική κρίση, η προσοχή θα μπορούσε να εστιάσει σε λύσεις που αξιοποίησε το γειτονικό Ισραήλ, με τους εξαιρετικά περιορισμένους υδάτινους πόρους, το ξηρό κλίμα και το μεγαλύτερο μέρος της επικράτειάς του να είναι έρημος, καταφέρνοντας μάλιστα, σε αντίθεση με την Κύπρο, να διατηρεί πλεόνασμα νερού. Η γειτονική χώρα αξιοποίησε τα τελευταία 20 χρόνια τα απαραίτητα κονδύλια για έναν επιστημονικό συνδυασμό τριών δράσεων:
1. Η αφαλάτωση, κυρίως του θαλασσινού νερού αλλά και του υφάλμυρου. Στο Ισραήλ λειτουργούν πέντε μεγάλες μονάδες αφαλάτωσης, οι οποίες καλύπτουν σχεδόν το 80% του πόσιμου νερού. Ετοιμάζονται και νέες μονάδες.
2. Στο Ισραήλ υπάρχει κεντρική επεξεργασία των λυμάτων. Το νερό αυτό χρησιμοποιείται για άρδευση κυρίως στον άνυδρο νότο της χώρας.
3. Φρόντισαν ώστε οι απώλειες νερού στο σύστημα διαχείρισης και μεταφοράς νερού να είναι πολύ χαμηλές, κοντά στο 3%.
Αφαλατώσεις
Η Κύπρος μπορεί να κατατάσσεται στην πρώτη θέση στην Ευρώπη όσον αφορά τον αριθμό φραγμάτων, όμως αυτά τα έργα απαιτούν μία σειρά καλών χρονιών από άποψη βροχόπτωσης. Σε ό,τι αφορά τις αφαλατώσεις χρειάστηκε η καταστροφή της μονάδας στην Πάφο για να διαπιστωθεί ότι δεν είναι αρκετές για να λύσουν τουλάχιστον τις ανάγκες ύδρευσης. Σύμφωνα με το ΤΑΥ, από τις πέντε μονάδες αφαλάτωσης που υπάρχουν σήμερα, υπάρχει δυνατότητα παραγωγής 235.000 κυβικών μέτρων πόσιμου νερού την ημέρα (υπενθυμίζεται ότι η μονάδα στην Πάφο είναι προσωρινά εκτός λειτουργίας), καλύπτοντας το 70% περίπου των συνολικών αναγκών ύδρευσης. Με την ολοκλήρωση επιπλέον δύο μονάδων αφαλάτωσης που προγραμματίζονται, σε συνδυασμό με τις τέσσερις κινητές μονάδες που αναμένεται να αρχίσουν να φτάνουν μετά το καλοκαίρι, η παραγωγή θα φτάνει συνολικά τα 510.000 κυβικά μέτρα την ημέρα. Με αυτόν τον τρόπο εκτιμάται ότι θα καλύπτεται το 100% των αναγκών σε πόσιμο νερό. Παράλληλα, θα επιτραπεί η αξιοποίηση του νερού των φραγμάτων αποκλειστικά για άρδευση.
Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι για τη σταδιακά όλο και μεγαλύτερη εξάρτηση της Κύπρου από μονάδες αφαλάτωσης, για να καλύψουν την αυξανόμενη ζήτηση για νερό, ιδιαίτερα στις αστικές περιοχές, εγείρονται από ειδικούς ανησυχίες για τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ειδικά όσον αφορά τη διάθεση της άλμης και τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Για τον μετριασμό αυτών των επιπτώσεων, τονίζουν ότι είναι απαραίτητο να ενσωματωθούν ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στις διαδικασίες αφαλάτωσης.
Ανάκτηση λυμάτων
Σε ό,τι αφορά το δεύτερο σημείο από τις πιο πάνω επιδόσεις του Ισραήλ, δηλαδή την αξιοποίηση των λυμάτων, η Κύπρος υστερεί σε μεγάλο βαθμό. Αυτό γίνεται αντιληπτό, όταν, την ίδια ώρα που υπάρχουν αυξημένες ανάγκες, στην Πάφο το ανακυκλωμένο νερό αποβάλλεται στη θάλασσα ή τον υδροφορέα. Αυτή η πρακτική συνδέεται με την απουσία αγωγών μεταφοράς του από περιοχές που δεν το χρειάζονται σε αυτές που το έχουν ανάγκη, για να διατεθεί για καλλιέργειες ή για εμπλουτισμό των υπόγειων υδάτων. Θα μπορούσε να γίνεται μία καλύτερη διαχείριση του ανακυκλωμένου νερού και να χάνεται λιγότερη ποσότητα στη θάλασσα.
Μια Μηλιά
Στο κεφάλαιο «αξιοποίηση λυμάτων» αξίζει να αναφερθεί η προθυμία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να χρηματοδοτήσει την κατασκευή υποδομών που θα οδηγούν το νερό από το εργοστάσιο επεξεργασίας λυμάτων της κατεχόμενης Μιας Μηλιάς στις ελεύθερες περιοχές για σκοπούς άρδευσης. Όπως πληροφορείται ο «Π», η θέση της Κομισιόν εκφράστηκε τον περασμένο Ιανουάριο στον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη, με υπολογισμένα ποσά, από την απεσταλμένη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Τζούλια Μπερτετσόλο, κατά την επίσκεψή της στο Προεδρικό, έχοντας προηγουμένως εξασφαλίσει τη συγκατάθεση της τ/κ πλευράς. Εκκρεμεί από τότε η θετική απάντηση της ε/κ πλευράς προς την επικεφαλής της ομάδας της Κομισιόν για το Κυπριακό, η αποστολή της οποίας σχετίζεται με τη συζήτηση για ΜΟΕ αλλά και για διάνοιξη νέων οδοφραγμάτων, στο πλαίσιο της συμφωνίας των δύο ηγετών τον Οκτώβριο, και των βημάτων που συμφωνήθηκαν στην πρόσφατη άτυπη πενταμερή διάσκεψη στη Γενεύη, όπου η ίδια ήταν παρούσα ως εκπρόσωπος της ΕΕ. Η μελέτη για μεταφορά του νερού μέσω αγωγού από το δικοινοτικό έργο στη Μια Μηλιά στην Αθηένου ολοκληρώθηκε και εγκρίθηκε από την Κομισιόν το 2019. Έχει σημασία να αναφερθεί ότι ο όγκος των επεξεργασμένων λυμάτων αγγίζει τα 10 εκατομμύρια κυβικά μέτρα τον χρόνο, εκ των οποίων, σύμφωνα με τους αρχικούς σχεδιασμούς, τα 7 εκατομμύρια θα τα χρησιμοποιούσαν οι ελεύθερες περιοχές και τα υπόλοιπα 3 εκατομμύρια τα κατεχόμενα. Τα επεξεργασμένα λύματα σήμερα διοχετεύονται στον Πεδιαίο ποταμό για να καταλήξουν στη θάλασσα.
Απώλειες
Τρομακτικές απώλειες παρουσιάζουν την ίδια ώρα τα δίκτυα διανομής νερού. Σε αυτά του ΤΑΥ είναι ελάχιστες, όπως ενημερώνει το ίδιο. Οι μεγάλες απώλειες εντοπίζονται στα δίκτυα διανομής των ΕΟΑ και ιδιαίτερα στις νέες περιοχές που έχουν πρόσφατα περιέλθει στη δικαιοδοσία τους, καθώς επίσης και όπου δεν λειτουργούσαν Συμβούλια Υδατοπρομήθειας πριν την 1η Ιουλίου 2024. Επείγει η αναβάθμιση των υποδομών, καθώς σήμερα οι απώλειες σε περιοχές που εμπίπτουν στα όρια του ΕΟΑ Λεμεσού κυμαίνονται μέχρι και στο 23%, στη Λάρνακα στις πλείστες περιπτώσεις των νεο-ενταχθέντων περιοχών ξεπερνούν το 50%, στη Λευκωσία οι απώλειες κυμαίνονται στο 20% και στην ελεύθερη Αμμόχωστο κυμαίνονται στο 37%, με κάποιες κοινότητες να ξεπερνούν το 60%. Όσον αφορά την Πάφο η εικόνα είναι ιδιαίτερα προβληματική, καθώς πριν τη μεταρρύθμιση δεν υπήρχε Συμβούλιο Υδατοπρομήθειας, με αποτέλεσμα στην παρούσα φάση να δημιουργείται από την αρχή εντός του ΕΟΑ Πάφου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, όπως αναφέρθηκε στον «Π», οι άνθρωποι του ΕΟΑ να μην έχουν μπροστά τους ακριβή δεδομένα για τις απώλειες, ωστόσο εκτιμούν ότι είναι κατά πολύ περισσότερες σε σύγκριση με τις υπόλοιπες επαρχίες, όπου πριν τη μεταρρύθμιση υπήρχαν Συμβούλια Υδατοπρομήθειας.
Τεχνολογίες
Εκτός από τα πιο πάνω σημεία, επικέντρωση γίνεται αυτό το διάστημα στο να αρχίσει η γεωργία να αξιοποιεί πιο αποδοτικές πρακτικές χρήσης νερού, ιδίως για καλλιέργειες που απαιτούν πολύ νερό. Εδώ εντάσσεται η χρήση προηγμένων τεχνολογιών προγραμματισμού άρδευσης (π.χ. με αισθητήρες υγρασίας εδάφους). Την ίδια ώρα μελετάται από το Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος η επιλογή λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών. Σε αυτό το κεφάλαιο μπορεί να ανοίξει μία μεγάλη συζήτηση, που επηρεάζει προϊόντα τα οποία επιλέχθηκαν να ανήκουν στις πρώτες θέσεις των αγροτικών εξαγωγών, παρά τη μεγάλη κατανάλωση νερού, όπως η πατάτα, με κάποιες φωνές να σχολιάζουν ότι στην ουσία η Κύπρος «εξάγει νερό».
