Η Λευκωσία, μετά την αναδιαμόρφωση της λεωφόρου Μακαρίου, δεν απέκτησε απλώς έναν όμορφο δρόμο, απέκτησε έναν καθρέφτη. Μέσα από τον οποίο η πόλη κοίταξε για πρώτη φορά τον εαυτό της και αναρωτήθηκε τι πραγματικά θέλει να γίνει. Αν επιθυμεί να εξελιχθεί σε ένα σύγχρονο, βιώσιμο, ευρωπαϊκό αστικό περιβάλλον ή να παραμείνει ένα σύνολο από αποσπασματικές αναπλάσεις χωρίς συνέχεια και ταυτότητα.
Τρία χρόνια μετά τον επανασχεδιασμό της λεωφόρου Μακαρίου οι συζητήσεις δεν έχουν κοπάσει, με τους καταστηματάρχες να ζητούν να αρθεί η αλλαγή και να επιτρέπεται η έλευση οχημάτων. Πρόταση που προκρίνει το δημοτικό συμβούλιο, αγνοώντας τον κίνδυνο να αναγκαστεί η ΚΔ να επιστρέψει το ποσό της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης που δόθηκε για το έργο.
Σε αντίθεση με αυτή την άποψη υπάρχουν άνθρωποι που βλέπουν την αλλαγή που έγινε ως ένα τολμηρό βήμα προς τη βιώσιμη κινητικότητα, άλλοι ταυτόχρονα και ως ένα έργο που εγκλωβίστηκε σε συγκρούσεις και συμβολισμούς.
Το ερώτημα όμως παραμένει το ίδιο: Τι μάθαμε, τι χάσαμε και τι δεν εφαρμόσαμε ποτέ από το «πιλοτικό» σχέδιο μιας βιώσιμης πόλης; Στο ερώτημα του «Π» απαντούν ο πρόεδρος του Επιστημονικού Τεχνικού Επιμελητηρίου Κύπρου (ΕΤΕΚ) Κωνσταντίνος Κωνσταντής, η αρχιτέκτονας - πολεοδόμος και καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Frederick δρ Λόρα Νικολάου και ο βουλευτής των Οικολόγων Χαράλαμπος Θεοπέμπτου. Οι απαντήσεις τους σκιαγραφούν τρεις όψεις της ίδιας εικόνας θα έλεγε κανείς. Αυτή της πρωτεύουσας που αναζητά ακόμη την ταυτότητά της, αλλά και τη μέθοδο, τη συνέπεια και τη βούληση για να γίνει πραγματικά βιώσιμη.
Το «μάθημα»
Η ανακατασκευή της Μακαρίου δεν ήταν απλώς ένα έργο αναβάθμισης του δημόσιου χώρου. Υπήρξε, σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΕΤΕΚ, «μία καμπή για τη Λευκωσία». Το έργο, τονίζει, λειτούργησε ως αφετηρία ενός ευρύτερου διαλόγου για το ποια πόλη θέλουμε, για τη συνοχή του δημόσιου χώρου, τη σχέση μας με το αυτοκίνητο, την ταυτότητα και την καθημερινότητα στο κέντρο.
«Η Μακαρίου μάς ανάγκασε να δούμε την πόλη ως σύνολο και όχι ως άθροισμα αποσπασματικών παρεμβάσεων. Αυτό είναι το πρώτο και πιο πολύτιμο μάθημα», σημειώνει ο κ. Κωνσταντή. Ωστόσο, υπογραμμίζει, χάθηκε πολύτιμος χρόνος σε αντιπαραθέσεις και διλήμματα του τύπου «ναι ή όχι στο αυτοκίνητο», τα οποία αποπροσανατόλισαν τη συζήτηση από τον ουσιαστικό στόχο, τη δημιουργία μίας βιώσιμης, συνεκτικής και λειτουργικής πόλης.
Ο Κωνσταντίνος Κωνσταντή αναγνωρίζει ότι αρκετές πτυχές του αρχικού «πιλοτικού» εγχειρήματος της βιώσιμης πόλης δεν εφαρμόστηκαν ποτέ στην πράξη. «Η συνέχεια και η ροή του δημόσιου χώρου ανάμεσα στις γειτονιές, η επανακατοίκηση του κέντρου, η αξιοποίηση του ανενεργού αποθέματος κτηρίων και ο σταθερός συντονισμός των έργων παρέμειναν ζητούμενα», αναφέρει χαρακτηριστικά. Σε αυτό το πλαίσιο, εξηγεί, ήρθε να δώσει «μεθοδολογική τάξη» ο δομημένος διάλογος που συνδιοργάνωσαν ο Δήμος Λευκωσίας και το ΕΤΕΚ τον περασμένο Ιούλιο, με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων φορέων. Από τη διαδικασία αυτή, όπως σημειώνει, προέκυψαν συγκεκριμένες δράσεις, καταλύτες για την ανάπτυξη του κέντρου:
- Φορολόγηση της αδρανούς ιδιοκτησίας με επανεπένδυση στο κέντρο.
- Ταχεία αδειοδότηση και ενίσχυση των πολεοδομικών κινήτρων.
- Συνεκτική στρατηγική ταυτότητας και προβολής του αστικού πυρήνα.
- Πράσινη ραχοκοκαλιά στην τάφρο και στο περιμετρικό μέτωπο, με σαφείς διαδρομές που ενώνουν πολιτισμό, εργασία και εμπόριο.
Οι προτάσεις για τη Μακαρίου
Αναφερόμενος στο ειδικό ζήτημα της Μακαρίου, ο πρόεδρος του ΕΤΕΚ τονίζει ότι η συμμετοχική διαδικασία κατέδειξε ξεκάθαρα πως το «άνοιγμα» της λεωφόρου στο αυτοκίνητο δεν αποτελεί σήμερα προτεραιότητα. «Δεν εντάσσεται σε δίκτυο αμοιβαίων στηρίξεων μεταξύ των διαφορετικών μέτρων, άρα δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται αποσπασματικά», λέει, υπογραμμίζοντας όμως ότι η ανησυχία για τη σημερινή εικόνα της λεωφόρου είναι «υπαρκτή και σεβαστή».
Για αυτό και το ΕΤΕΚ εισηγείται άμεσα μέτρα «χαμηλού κόστους και υψηλής ωφέλειας», όπως:
- Περισσότερη σκίαση και πράσινο για βελτίωση του μικροκλίματος,
- Ενοποίηση ωραρίων ώστε να δημιουργείται ενιαία εμπειρία επισκεψιμότητας.
- Στοχευμένη επιδότηση στάθμευσης για σύντομες επισκέψεις.
- Αναδιάταξη λεωφορειακών διελεύσεων.
- Προγραμματισμένες πολιτιστικές και επιχειρηματικές δράσεις που αυξάνουν τη ροή και την παραμονή στο κέντρο.
Ο κ. Κωνσταντή θεωρεί ότι «είναι η στιγμή να περάσουμε από τη θεωρία στην πράξη, με σαφείς προθεσμίες, χρηματοδοτικά εργαλεία και δημόσια λογοδοσία», αναφέρει χαρακτηριστικά. Κλείνοντας, σκιαγραφεί μια καθαρή πορεία που αφορά την «υιοθέτηση των δράσεων που προέκυψαν από τον διάλογο». Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά, «η Μακαρίου πρέπει να πάψει να είναι πεδίο αντιπαράθεσης και να γίνει μέρος μιας συνολικής αφήγησης για μια πόλη που λειτουργεί καθημερινά, με ποιότητα και ταυτότητα για τον κάτοικο, τον εργαζόμενο και τον επισκέπτη».
«Ένα βήμα, όχι στρατηγική»
Η αρχιτέκτονας και πολεοδόμος, δρ Λόρα Νικολάου, βλέπει τη Μακαρίου ως αρχή, αλλά όχι ως ολοκλήρωση μιας βιώσιμης στρατηγικής. «Η ανακαίνιση του κέντρου ήταν ουσιαστικά ένα πρόγραμμα πεζοδρόμησης και περιβαλλοντικών βελτιώσεων, αλλά όχι μια στρατηγική για μια πιο βιώσιμη πόλη. Είναι απλώς ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση».
Ορισμένα στοιχεία βιωσιμότητας εφαρμόστηκαν, εξηγεί, όπως η αναζωογόνηση δημόσιων χώρων και οι βελτιώσεις στις δημόσιες συγκοινωνίες με μικρά λεωφορεία. «Αυτές οι παρεμβάσεις έχουν ήδη μεταμορφώσει το περιβάλλον του κέντρου και άρχισαν να δείχνουν θετικά σημάδια όσον αφορά την ποιότητα υπηρεσιών, την εμπορική δραστηριότητα και την ελκυστικότητα του κέντρου ως περιοχής κατοικίας».
Όμως, για μια πραγματική αστική αναγέννηση, χρειάζεται κάτι πολύ πιο βαθύ. «Μια στρατηγική βιώσιμης πόλης πρέπει να ασχοληθεί με το πώς λειτουργεί ο τόπος, πώς αναδομείται η οικονομική και κοινωνική του βάση, και πώς συνδέεται το κέντρο με το ευρύτερο δίκτυο προσβασιμότητας».
Παραθέτει συγκεκριμένα παραδείγματα, όπως είναι η ενθάρρυνση συμπαγούς, μικτής ανάπτυξης, δημιουργία ασφαλών υποδομών για πεζούς και ποδηλάτες, προώθηση εναλλακτικών μορφών κινητικότητας και συστημάτων κοινής χρήσης, κτήρια χαμηλών εκπομπών, παροχή προσιτής στέγασης, συμμετοχικός σχεδιασμός, στήριξη τοπικής επιχειρηματικότητας και πρωτοβουλίες κυκλικής οικονομίας. «Όλα αυτά δεν μπορούν να επιτευχθούν μόνο με αισθητικές αναβαθμίσεις. Απαιτούν υποστηρικτικές πολιτικές, συντονισμό και χρόνο για να φέρουν ουσιαστικά αποτελέσματα. Χρειάζεται όραμα», λέει με έμφαση.
Η ίδια βλέπει θετικά τα πρόσφατα προγράμματα φοιτητικής στέγασης και την προσέλκυση πανεπιστημίων στο κέντρο, αλλά σημειώνει ότι «εξακολουθούν να μοιάζουν αποσπασματικά, χωρίς ένα ενιαίο όραμα που να συνδέει όλα τα επιμέρους στοιχεία. Χωρίς αυτό, υπάρχει ο κίνδυνος να δημιουργηθούν νέες μορφές υποβάθμισης αντί για ζωντανές, πολυπολιτισμικές γειτονιές».
«Η Λευκωσία», τονίζει, «έχει αλλάξει πολύ σε σχέση με πριν δέκα χρόνια και κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση. Οι συζητήσεις για ειδικές πολεοδομικές και οικονομικές πολιτικές είναι ενθαρρυντικές, αλλά χρειάζεται πολιτική βούληση για να προχωρήσουν τα μέτρα με ταχύτερο ρυθμό».
Η δρ Νικολάου παραμένει αισιόδοξη, τονίζοντας ότι «οι περιβαλλοντικές βελτιώσεις μπορεί να μην αρκούν, αλλά προβάλλουν τις αξίες του κέντρου και δημιουργούν τη διάθεση για υποστήριξη και επενδύσεις. Είναι το πρώτο κεφάλαιο μιας πιο ώριμης αστικής ιστορίας».
Το «μοντέλο 12 λεπτών» και η νέα πρόκληση
Ο Χαράλαμπος Θεοπέμπτου προσεγγίζει το ζήτημα μέσα από τον ορισμό της βιώσιμης πόλης, δηλαδή «ένα αστικό σύστημα που να ικανοποιεί τις σημερινές ανάγκες χωρίς να υπονομεύει τις δυνατότητες των επόμενων γενεών, ισορροπώντας οικονομία, περιβάλλον, κοινωνία και πολιτισμό». Η προσπάθεια, λέει, πρέπει να εστιάσει σε χαμηλές εκπομπές, ανθεκτικότητα στην κλιματική κρίση και κοινωνική συνοχή. «Με πράσινες υποδομές, εξοικονόμηση ενέργειας και νερού, αναβαθμίσεις κτηρίων - ιδιαίτερα φτωχών νοικοκυριών - και ισότιμη πρόσβαση όλων σε κατοικία, εργασία, υγεία, εκπαίδευση και πολιτισμό». Κεντρικός πυλώνας αυτής της μετάβασης, εξηγεί ο βουλευτής, είναι η βιώσιμη κινητικότητα και το «μοντέλο των 12 λεπτών», όπου κάθε κάτοικος μπορεί να βρει βασικές υπηρεσίες σε απόσταση 12 λεπτών με τα πόδια ή το ποδήλατο. «Μια πόλη με όμορφους δημόσιους χώρους, καλό αέρα, μειωμένο θόρυβο και τοπική οικονομία που στηρίζει την καινοτομία», σημειώνει.
Υπάρχει έλλειψη σχεδίου
Υπενθυμίζει πως τα κέντρα των πόλελών μας «παγιδεύτηκαν τα τελευταία χρόνια σε έναν φαύλο κύκλο εγκατάλειψης: Δραστηριότητες στα προάστια, κενά κτήρια, αίσθημα μειωμένης ασφάλειας, εγκατάλειψη του δημόσιου χώρου». Το 2010, εξηγεί, υπήρξε η πρώτη μεγάλη ελπίδα με το Σχέδιο Βιώσιμης Κινητικότητας Λευκωσίας (ΣΒΑΚ) που χρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ. «Μας έδωσε τότε ελπίδες ότι θα γίνουμε επιτέλους μια σωστά οργανωμένη ευρωπαϊκή πόλη. Κάθε άλλο: τα έργα που έγιναν ήταν αμελητέα. Το ΣΒΑΚ αντιμετωπίστηκε ως απλή μελέτη και σκονίστηκε στα ράφια του υπουργείου». Όταν, χρόνια μετά, αποφάσισαν να κάνουν νέο ΣΒΑΚ, η ίδια λογική παρέμεινε. «Η ανάπλαση της Μακαρίου ήταν μέρος αυτής της προσπάθειας, χρηματοδοτημένη από την ΕΕ. Το έργο έγινε, αλλά μετά τίποτα. Καμία συνέχεια».
Για τον κ. Θεοπέμπτου, πάντως, το πρόβλημα δεν είναι η έλλειψη χρημάτων, αλλά η έλλειψη σχεδίου προσέλκυσης ζωής στο κέντρο. «Οι δήμοι δεν έχουν προνοήσει για το τι γίνεται μετά τα έργα. Δεν υπάρχει πλάνο επαναδραστηριοποίησης». Ο βουλευτής μέσω του «Π» παραθέτει δέκα συγκεκριμένες προτάσεις, με παραδείγματα από το εξωτερικό: Κίνητρα για επαναλειτουργία κενών καταστημάτων και pop-up shops, στέγαση νέων και φοιτητών, όμορφες βιτρίνες και φωτισμό, πράσινους δρόμους με παγκάκια και σκίαση, καθαριότητα και φωτισμό, τακτικές δράσεις όπως food markets και αγορές βιοτεχνίας, χώρους για ΜΚΟ, καθοδήγηση για νέους επιχειρηματίες, σχέδιο διαχείρισης εγκαταλειμμένων κατοικιών και, το πιο ριζοσπαστικό, συμμετοχικό προϋπολογισμό για το κέντρο, όπου οι πολίτες αποφασίζουν πού θα δαπανηθεί μέρος του δημοτικού προϋπολογισμού. «Χρειάζεται μια γρήγορη δέσμη ορατών και ελκυστικών αλλαγών για να κρατηθεί το ενδιαφέρον του κοινού και να γίνει το κέντρο ελκυστικό για επισκέπτες, ιδιοκτήτες, επιχειρήσεις, ΜΚΟ και κατοίκους».
