Άγχος, πίεση και στρες. Οι παγκύπριες εξετάσεις πλησιάζουν και χιλιάδες μαθητές σήκωσαν μανίκια και στρώθηκαν στο διάβασμα, σαν να μην υπάρχει αύριο! Τρέχουν να καλύψουν την ύλη, να αποστηθίσουν, να μην τους φύγει το παραμικρό. Διαβάζουν λες και η ζωή τους εξαρτάται από αυτές τις εξετάσεις. Λες και επιτυχία στις παγκύπριες σημαίνει επιτυχία στη ζωή ή ότι η αποτυχία ισούται με καταστροφή. Είναι όμως οι παγκύπριες εξετάσεις πράγματι τόσο σημαντικές; Ή μήπως ήρθε ο καιρός να τις απομυθοποιήσουμε και να δούμε την πραγματικότητα με νηφαλιότητα;
Η ζωή δεν αρχίζει ούτε τελειώνει με τις παγκύπριες εξετάσεις. Εκείνοι οι αριθμοί στο απολυτήριο δεν καθορίζουν το μέλλον ενός ατόμου. Δεν του διασφαλίζουν την πορεία ή την επαγγελματική του επιτυχία. Αποτελούν απλώς έναν σταθμό σε μια μακρά διαδρομή. Θα έχει πολλές ευκαιρίες για να επιλέξει κάποιος αυτό που θέλει να κάνει ή για να αναδείξει τις ικανότητές του. Με τις παγκύπριες εξετάσεις να βρίσκονται μόλις μερικές ημέρες μακριά και η αγωνία των μαθητών και των μαθητριών να κορυφώνεται, η εγγεγραμμένη σχολική/εκπαιδευτική ψυχολόγος Μαρία Νικολάου και ο σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού Κρις Σωφρονίου μιλούν στον «Π» και συμβουλεύουν μαθητές και γονείς για το πώς πρέπει να διαχειριστούν καλύτερα το άγχος τους.
Αλλαγή τρόπου σκέψης
Με το άγχος να είναι κυρίαρχο μεταξύ των μαθητών/τριών αυτήν την περίοδο, η εγγεγραμμένη σχολική/εκπαιδευτική ψυχολόγος Μαρία Νικολάου υπογραμμίζει πως «σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμο και παραγωγικό για τον μαθητή, καθώς τον βοηθά να βρίσκεται σε εγρήγορση, του δίνει κίνητρο να παραμείνει συγκεντρωμένος στο διάβασμα. Εντούτοις, όπως τονίζει, όταν τα επίπεδα του άγχους υπερβούν τα φυσιολογικά ο μαθητής/τρια αισθάνεται μη παραγωγικός/ή και αυτό επιφέρει αρνητικά αποτελέσματα τόσο στην ψυχολογία όσο και στην επίδοσή του/της.
Συνεπώς, η ίδια συμβουλεύει τους μαθητές και τις μαθήτριες να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης τους όσον αφορά τις εξετάσεις. «Χρειάζεται να αλλάξει και ο τρόπος σκέψης των ίδιων των γονιών καθώς οι εξετάσεις δεν είναι το εισιτήριο για την επαγγελματική τους αποκατάσταση αλλά ούτε και ο μοναδικός τρόπος επιβεβαίωσης των ικανοτήτων του παιδιού τους», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά. Παράλληλα, η κ. Νικολάου σημειώνει και μερικές ακόμα εισηγήσεις για τους μαθητές/μαθήτριες, όπως είναι να:
1. Χωρίσουν όσο το δυνατόν καλύτερα την ύλη που έχουν να καλύψουν, να κρατάνε σημειώσεις, να υπογραμμίζουν με διαφορετικά στυλό/μαρκαδόρους τα βασικά ή δύσκολα σημεία ώστε στην επανάληψη να τα βρίσκουν πιο εύκολα».
2. Κάνουν επαναλήψεις, μόνοι ή μαζί με φίλους, ώστε να λύνονται απορίες και να φρεσκάρουν τις γνώσεις τους.
3. Αποφεύγουν να διαβάζουν με εξαντλητικούς ρυθμούς κατά τη διάρκεια των εξετάσεων και να ξαγρυπνούν.
Ρόλος των γονέων
Ο ρόλος των γονιών κατά την περίοδο των εξετάσεων είναι πολύ σημαντικός, σύμφωνα με την κ. Νικολάου, η οποία επισημαίνει πως η πολυτιμότερη η βοήθεια που μπορούν να προσφέρουν στα παιδιά τους είναι η ενεργητική ακρόαση.
«Είναι σημαντικό οι γονείς να ακούνε προσεκτικά τις σκέψεις, τους φόβους και τις ανησυχίες των παιδιών/εφήβων χωρίς να ασκούν κριτική και να τα χλευάζουν. Ένας καλός ακροατής μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των έντονων συναισθημάτων, όπως το άγχος που αισθάνονται κατά τη διάρκεια των εξετάσεων οι έφηβοι, απλώς και μόνο επειδή έδειξε κατανόηση και αφιέρωσε χρόνο», επισημαίνει, σημειώνοντας επίσης πως οι γονείς δεν πρέπει ποτέ να μειώνουν τα αισθήματα ή να υποτιμούν τους φόβους των παιδιών.
Την ίδια ώρα, η ίδια υπογραμμίζει πως είναι καλό οι γονείς να προετοιμάσουν τον έφηβο για κάθε ενδεχόμενο. «Το παιδί/έφηβος έχει ανάγκη από ψυχική στήριξη και επιβεβαίωση, οπότε το ευρύτερο περιβάλλον θα πρέπει να δείχνει πως πιστεύει στις δυνατότητες του μαθητή, να του παρέχει θετική ενέργεια και δύναμη μέσα από απλές φράσεις όπως 'θα τα πας μια χαρά αφού έχεις προετοιμαστεί καλά'».
Επιπρόσθετα, η κ. Νικολάου τονίζει την ανάγκη οι γονείς να προσπαθήσουν να είναι όσο το δυνατόν πιο ήρεμοι, αλλά και να μην πιέζουν το παιδί να διαβάσει ή να του το υπενθυμίζουν κάθε φορά που το βλέπουν να κάθεται και να μην διαβάζει.
Δεν είναι το τέλος του κόσμου
Είναι οι εξετάσεις το τέλος του κόσμου; Σύμφωνα με την κ. Νικολάου, το στρες το οποίο γίνεται αισθητό σε μεγάλο βαθμό και αναζωπυρώνεται από τις σκέψεις και τις πεποιθήσεις του κάθε μαθητή και μαθήτριας αποτελεί μια φυσιολογική σωματική αντίδραση του οργανισμού απέναντι σε ένα νέο και απαιτητικό ερέθισμα όπως οι εξετάσεις, αλλά και προσαρμοστικό μηχανισμό που ενεργοποιείται όταν νιώθουμε ότι έχουμε να αντιμετωπίσουμε κάποιον κίνδυνο.
«Στην προκειμένη περίπτωση, αυτό που πιθανόν να αισθάνεται μια μεγάλη μερίδα μαθητών είναι η στασιμότητα ή η αποτυχία στις εξετάσεις, και κατ' επέκταση η πεποίθηση ότι είναι ανάξιοι να πετύχουν τους στόχους και τις φιλοδοξίες τους. Εντούτοις, η επιτυχία στις εξετάσεις έχει κατά καιρούς θεωρηθεί από αρκετούς μαθητές ως κατόρθωμα, το οποίο ορίζει την αξία και τη μετέπειτα μετάβασή τους στις πανεπιστημιακές κοινότητες αλλά και τη μελλοντική κοινωνικοοικονομική τους κατάσταση», εξηγεί.
Αδιαμφισβήτητα, όπως υπογραμμίζει η ίδια, η αξία του κάθε μαθητή δεν ορίζεται από τον βαθμό ή τις επιδόσεις του στις εξετάσεις, αλλά από προσωπικά κίνητρα τα οποία θέτει ο καθένας ξεχωριστά. Επομένως, η αξία του καθενός είναι υποκειμενική και καθορίζεται βάσει των προσωπικών πεποιθήσεων και σκέψεων για τον εαυτό και το περιβάλλον του.
Ωστόσο, η βαρύτητα που δίνει ο κάθε μαθητής και μαθήτρια στις εξετάσεις εξαρτάται από τα ερεθίσματα που λαμβάνει από την οικογένεια και το περιβάλλον του/της γενικότερα, σημειώνει η κ. Νικολάου, τονίζοντας πως αυτό που παίζει καθοριστικό ρόλο είναι οι σκέψεις που κάνουν και οι πεποιθήσεις που έχουν δημιουργήσει οι μαθητές γύρω από την έννοια των εξετάσεων και όχι οι εξετάσεις αυτές καθαυτές. «Σύμφωνα με τον αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο Επίκτητο, 'οι άνθρωποι δεν αναστατώνονται από τα γεγονότα αυτά καθαυτά, αλλά από τις απόψεις και τις στάσεις που έχουν υιοθετήσει'. Κάθε μαθητής/τρια που καλείται να εξετασθεί, είναι βοηθητικό να θυμίζει στον εαυτό του/της πως μια εξέταση δεν είναι σε θέση να κρίνει τη ζωή και την αξία του/της, ούτε τις γνώσεις που έχει κατακτήσει, αλλά να υιοθετήσει μια θετική στάση προς τη διαδικασία των εξετάσεων, σκεπτόμενος/η πως μέσα από αυτήν θα λάβει μία ακόμα εμπειρία».
Κλειδί η αυτοπεποίθηση
Η αυτοπεποίθηση αποτελεί σημαντικό παράγοντα για όσα παιδιά θα παρακαθίσουν στις παγκύπριες εξετάσεις, σύμφωνα με τον σύμβουλο Επαγγελματικού Προσανατολισμού Κρις Σωφρονίου, ο οποίος απευθυνόμενος στους μαθητές/τριες τονίζει πως «οι κόποι και οι μόχθοι σας θα καρποφορήσουν».
Ο ίδιος συμβουλεύει τα παιδιά να μην διαβάζουν υπερβολικά μέχρι την τελευταία στιγμή, καθώς αυτό δημιουργεί περισσότερο άγχος και ένταση. Επιπλέον, επισημαίνει την ανάγκη οι μαθητές και μαθήτριες να έχουν εναλλακτικές επιλογές έτσι ώστε σε περίπτωση μη διασφάλισης του επιθυμητού αποτελέσματος να έχουν έτοιμα άλλα σενάρια. «Τα παιδιά δεν πρέπει να απογοητευτούν σε περίπτωση που δεν προκύψει αυτό που θέλουν μέσω των παγκύπριων. Πάντοτε υπάρχουν εναλλακτικές επιλογές», όπως υπογραμμίζει.
Όσο για τους γονείς, ο κ. Σωφρονίου τονίζει πως πρέπει να αφήνουν τα παιδιά τους να επιλέγουν τον δρόμο τους, χωρίς να προσπαθούν να τους επιβάλουν αυτό που οι ίδιοι θεωρούν σωστό. «Σίγουρα να προσφέρουν στήριξη αλλά χωρίς πίεση. Για να πετύχεις σε μια σπουδή και μετέπειτα στο επάγγελμά σου πρέπει να αγαπάς αυτό που κάνεις. Άρα, οι γονείς δεν πρέπει να επιβληθούν διά μέσω των παιδιών τους σε πράγματα που θεωρούν οι ίδιοι πιο κατάλληλα γι’ αυτά. Τα παιδιά πρέπει να αποφασίζουν μόνα τους», υπογραμμίζει.
Τέλος, για τα παιδιά που δυσκολεύονται να αποφασίσουν τι θέλουν να σπουδάσουν, ο κ. Σωφρονίου τους συμβουλεύει να αποκλείσουν αρχικά αυτά που δεν τους ενδιαφέρουν και στη συνέχεια να επιλέξουν κάτι το οποίο τους είναι ελκυστικό αλλά ταυτόχρονα έχει και προοπτική εργοδότησης.
Τροφή για σκέψη: Η κοινωνική διάσταση
Σε πολλές περιπτώσεις το άγχος για τις παγκύπριες εξετάσεις πηγάζει από το γεγονός ότι για πολλά παιδιά θεωρείται η μόνη ευκαιρία για σπουδές. Κακά τα ψέματα οι εισαγωγικές εξετάσεις σε δημόσια πανεπιστημιακά ιδρύματα έχουν μια κοινωνική διάσταση η οποία πολλές φορές αγνοείται. Αυτή αποτυπώνεται και σε αυτό που ακούμε πολλές φορές: «Αν δεν ήταν τα δημόσια πανεπιστήμια δεν θα μπορούσα να σπουδάσω». Πολλές οικογένειες δεν διαθέτουν την οικονομική δυνατότητα να στείλουν τα παιδιά τους να σπουδάσουν σε κάποιο ιδιωτικό πανεπιστήμιο με δίδακτρα που ξεπερνούν τις 10 χιλιάδες τον χρόνο. Συνεπώς, γι' αυτούς τους μαθητές και μαθήτριες οι παγκύρπιες εξετάσεις είναι μονόδρομος. Αντιθέτως, για τα παιδιά που οι οικογένειές τους μπορούν να τα στείλουν σε κάποιο ιδιωτικό πανεπιστήμιο, οι παγκύπριες εξετάσεις ίσως να μην έχουν την ίδια βαρύτητα, καθώς πράγματι έχουν εναλλακτικές επιλογές. Μπορεί να έχεις τη δυνατότητα να δώσεις ξανά και ξανά παγκύπριες εξετάσεις, αλλά όλοι γνωρίζουν πως εφόσον βγεις από το σχολείο και σε καταπλακώσουν οι υποχρεώσεις της καθημερινής, ενήλικης ζωής η επιστροφή στα θρανία είναι πολύ δύσκολη. Κάπως έτσι εντείνονται και διογκώνονται οι κοινωνικές ανισότητες μεταξύ των πολιτών μιας κοινωνίας. Αυτό, ως τροφή για σκέψη...
