Του Στέφανου Ευριπίδου
Σύμφωνα με μετάφραση του δελτίου Τύπου του Υπουργείου Ενέργειας του Ισραήλ, ο Κοέν δήλωσε μετά τη συνάντηση: «Ενισχύουμε το καθεστώς μας ως περιφερειακή ενεργειακή δύναμη και μετατρέπουμε το Ισραήλ σε ενεργειακή γέφυρα από την Ανατολή προς τη Δύση».
Ισραήλ: Το έργο GSI είναι «στρατηγικής σημασίας»
Πρόσθεσε: «Το έργο του υποθαλάσσιου καλωδίου, το οποίο θα συνδέσει το Ισραήλ με την Ευρώπη μέσω Κύπρου, είναι ένα σημαντικό έργο που θα βοηθήσει στη διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας της Ευρώπης και θα επιτρέψει στο Κράτος του Ισραήλ να λαμβάνει στήριξη από τα ευρωπαϊκά δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας σε περιόδους έκτακτης ανάγκης. Μαζί με τον Κύπριο Υπουργό Ενέργειας, θα συνεχίσουμε να ενισχύουμε τη συνεργασία προς όφελος των συμφερόντων και των δύο χωρών».
Οι Παπαναστασίου και Κοέν συμφώνησαν να συνεχίσουν την προώθηση του έργου του υποθαλάσσιου καλωδίου. Σύμφωνα με το ισραηλινό υπουργείο, το έργο είναι στρατηγικής σημασίας για το Ισραήλ, καθώς θα επιτρέψει στην Ευρώπη να διαφοροποιήσει τις πηγές ενέργειας της και θα συμβάλει στην ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας του Ισραήλ.
Το έργο αποτελεί επίσης υλοποίηση του οράματος δημιουργίας ενός διαδρόμου υποδομών και ενέργειας που θα συνδέει την Ανατολή με τη Δύση μέσω των κρατών του Κόλπου και του Ισραήλ, στο πλαίσιο της διεύρυνσης των Συμφωνιών του Αβραάμ, σημειώνεται στο δελτίο Τύπου.
Ωστόσο, το τελευταίο διάστημα έχουν ενταθεί οι αμφιβολίες σχετικά με την ολοκλήρωση του GSI. Παρότι η Ελλάδα, η Κύπρος και η ΕΕ τονίζουν τη στρατηγική σημασία του έργου για την ενεργειακή ασφάλεια και τον εφοδιασμό, ο Υπουργός Οικονομικών Μάκης Κεραυνός φάνηκε να «φρενάρει» την πορεία του, εκφράζοντας αμφιβολίες για το κόστος και τη βιωσιμότητά του. Παράλληλα, αποκαλύφθηκε ότι το Ευρωπαϊκό Γραφείο Εισαγγελέα (EPPO) διερευνά το έργο.
Η κατάσταση έγινε ακόμη πιο περίπλοκη όταν ο Έλληνας Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης κάλεσε την Κύπρο να καταβάλει δόση 25 εκατ. ευρώ –μία από τις πέντε εκκρεμείς– προς τον ΑΔΜΗΕ, τον φορέα υλοποίησης του έργου. Η ένταση μεταξύ των δύο χωρών έχει αμβλυνθεί τις τελευταίες ημέρες, όπως και τα σχετικά πρωτοσέλιδα για το «παγωμένο» έργο.
Μένει να φανεί εάν ο Παπαναστασίου έδωσε απλώς μια ενημέρωση στον ομόλογό του για τις εξελίξεις ή αν επιδιώκει μεγαλύτερη εμπλοκή του Ισραήλ ώστε να διασφαλιστεί η ολοκλήρωση του έργου.
Θα βρεθεί «χρυσή τομή» για την Αφροδίτη;
Οι δύο υπουργοί συζήτησαν επίσης την εκκρεμή συμφωνία για το κοίτασμα φυσικού αερίου Αφροδίτη-Ισάι, το οποίο βρίσκεται στα οικονομικά ύδατα Κύπρου και Ισραήλ.
Σύμφωνα με το Ισραήλ, μια τέτοια συμφωνία «θα ενισχύσει το καθεστώς του ως περιφερειακή ενεργειακή δύναμη».
Κατά έναν αναλυτή της αγοράς, το ζήτημα του μεριδίου του Ισραήλ στην Αφροδίτη αναμένεται να λάβει μεγαλύτερη δυναμική τις επόμενες εβδομάδες, καθώς η επίλυσή του θα μπορούσε να αποδειχθεί καθοριστική για την πρόοδο της ανάπτυξης του κοιτάσματος.
Η Αφροδίτη, που ανακαλύφθηκε το 2011, εκτιμάται ότι περιέχει 3,5 τρισ. κυβικά πόδια ανακτήσιμου φυσικού αερίου, ποσότητα αρκετή για να καλύψει τις ανάγκες της Κύπρου για έναν αιώνα. Το κοίτασμα εντοπίστηκε λίγα χιλιόμετρα από τα θαλάσσια σύνορα με το Ισραήλ, με ένα μικρό τμήμα του να εκτείνεται εντός της ισραηλινής ΑΟΖ.
Όταν το Ισραήλ ανακήρυξε το «Ισάι», το τμήμα του κοιτάσματος που εμπίπτει στη δική του πλευρά, ως εμπορικά εκμεταλλεύσιμο το 2015, σηματοδότησε την πρόθεσή του –μαζί με τους εμπορικούς εταίρους του Ισάι– να εξασφαλίσει το διεκδικούμενο μερίδιό του από την Αφροδίτη.
Το ερώτημα του ακριβούς μεριδίου που εμπίπτει στα ισραηλινά ύδατα παραμένει αντικείμενο διαφωνίας εδώ και μια δεκαετία.
Οι δύο κυβερνήσεις έχουν κατά καιρούς εκφράσει την πρόθεση να προχωρήσουν σε διακρατική συμφωνία για τη ρύθμιση του ζητήματος, ωστόσο κάτι τέτοιο δεν έχει ακόμη υλοποιηθεί. Πιο εστιασμένες διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν το 2022 για μια συμφωνία συνεκμετάλλευσης (unitisation), η οποία θα καθόριζε την ανάπτυξη των κοινών κοιτασμάτων ή κάποιον άλλον μηχανισμό που θα επέτρεπε την πρόοδο στην εκμετάλλευση του Αφροδίτη-Ισάι.
Συμφωνήθηκαν βασικές αρχές που θα ενθάρρυναν τους εμπορικούς εταίρους και των δύο πλευρών να καταλήξουν σε συμφωνία αποζημίωσης, παράλληλα με μια διακρατική συμφωνία Κύπρου-Ισραήλ. Το 2023 συστάθηκε ομάδα εργασίας για να καταλήξει στην τελευταία.
Ωστόσο, μέχρι σήμερα ούτε οι εμπορικοί εταίροι ούτε οι δύο κυβερνήσεις έχουν ανακοινώσει κάποια συμφωνία. Παραμένει ασαφές πού ακριβώς εντοπίζεται το αδιέξοδο – στην κυβερνητική ή στην εμπορική πλευρά.
Σε κάθε περίπτωση, αυτό εγείρει το ερώτημα: αν δεν μπορεί να υπάρξει συμφωνία για το ακριβές μερίδιο του Ισραήλ, θα παραπεμφθεί το ζήτημα σε διαιτησία και πότε; Και, τελικά, ποιος θα πληρώσει;
Νέο ορόσημο πλησιάζει
Μετά από επανειλημμένες καθυστερήσεις, οι μέτοχοι της Αφροδίτης, Chevron (35%), Shell (35%) και NewMed Energy (30%), έχουν να αντιμετωπίσουν νέες προθεσμίες.
Η Chevron εξαγόρασε τη Noble το 2020 και είναι ο επικεφαλής διαχειριστής του κοιτάσματος. Ο ενεργειακός κολοσσός επρόκειτο να ξεκινήσει μελέτη Front-End Engineering Design (FEED) για την ανάπτυξη της Αφροδίτης τον Νοέμβριο του 2023. Η προθεσμία μετατέθηκε για τον Νοέμβριο του 2025, με στόχο τη λήψη Τελικής Επενδυτικής Απόφασης (FID) τον Δεκέμβριο του 2026.
Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν το άλυτο ζήτημα του Ισάι θα αποτελέσει εμπόδιο στην πρόοδο, οδηγώντας σε νέες καθυστερήσεις στην ανάπτυξη του κοιτάσματος Αφροδίτη, ή αν θα λυθεί, ανοίγοντας τον δρόμο για μια Τελική Επενδυτική Απόφαση και την –αργοπορημένη– ανάπτυξη της πρώτης ανακάλυψης φυσικού αερίου της Κύπρου.
