Με την παρουσίαση του πρώτου Ευρωπαϊκού Σχεδίου για την Οικονομικά Προσιτή Στέγαση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιχειρεί μια συνολική απάντηση στη στεγαστική κρίση, εστιάζοντας στην αύξηση της προσφοράς κατοικιών, στη διευκόλυνση επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων, στη ρύθμιση των βραχυχρόνιων μισθώσεων και στη στήριξη των κοινωνικών ομάδων που πλήττονται περισσότερο.
Σύμφωνα με την Επιτροπή, οι τιμές κατοικιών στην ΕΕ έχουν αυξηθεί πάνω από 60% και τα ενοίκια πάνω από 20% την τελευταία δεκαετία, επιβαρύνοντας τη κινητικότητα της εργασίας, την πρόσβαση στην Εκπαίδευση και τη δημιουργία οικογένειας -άρα και την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας και τη συνοχή των κοινωνιών. Το Σχέδιο φιλοδοξεί να επιφέρει ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία με παρεμβάσεις που ενισχύουν τις ικανότητες των κρατών μελών, των περιφερειών και των πόλεων. Το Σχέδιο κινητοποιεί πόρους ύψους 43 δισ. ευρώ. Η Κύπρος, όπως και τα υπόλοιπα κράτη μέλη καλούνται να υποβάλουν μέχρι το τέλος της χρονιάς εθνικά σχέδια δράσης.
Ο υπουργός Εσωτερικών, Κωνσταντίνος Ιωάννου (ο οποίος θα ασκεί το επόμενο εξάμηνο την προεδρία του αρμόδιου Συμβουλίου Υπουργών), υποδέχθηκε θετικά το Σχέδιο και έκανε λόγο για το επιστέγασμα μιας πολύμηνης προσπάθειας που για πρώτη φορά έγινε συντονισμένα και συλλογικά σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης.
«Στη βάση των αρχών του Housing First, οι στεγαστικές πολιτικές που ήδη υλοποιεί η Κύπρος μπορούν να αποτελέσουν προτάσεις για τη διαμόρφωση συγκεκριμένων λύσεων, με στόχο την άμβλυνση του προβλήματος, κυρίως ανάμεσα σε ομάδες του πληθυσμού, όπως οι νέοι και οι πολίτες με χαμηλά και μεσαία εισοδήματα», τόνισε ο κ. Ιωάννου.
Τα βασικά σημεία του
Συνοπτικά, το Ευρωπαϊκό Σχέδιο προβλέπει:
- Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Κατασκευή Κατοικιών: Πακέτο μέτρων για πιο παραγωγικό και καινοτόμο κατασκευαστικό και ανακαινιστικό κλάδο, ώστε να αντιμετωπιστεί η αναντιστοιχία προσφοράς–ζήτησης. Περιλαμβάνει απλοποίηση κανόνων και διαδικασιών -ιδίως στον πολεοδομικό σχεδιασμό και την αδειοδότηση- για να επιταχυνθεί η παραγωγή νέων κατοικιών.
- Αλλαγές στους κανόνες κρατικών ενισχύσεων: Αναθεωρημένοι κανόνες της ΕΕ καθιστούν ευκολότερη τη δημόσια χρηματοδότηση κοινωνικής και οικονομικά προσιτής στέγασης.
- Νέα νομοθετική πρωτοβουλία για βραχυχρόνιες μισθώσεις: Θα υποστηρίξει περιοχές με στεγαστική πίεση, αντιμετωπίζοντας τις επιπτώσεις της βραχυχρόνιας μίσθωσης (τύπου Airbnb) στην προσφορά και τις τιμές μακροχρόνιας κατοικίας.
- Χρηματοδότηση και επενδυτικές πλατφόρμες: Η Επιτροπή έχει ήδη κινητοποιήσει 43 δισ. ευρώ για στέγαση και ετοιμάζει πανευρωπαϊκή επενδυτική πλατφόρμα μαζί με την ΕΤΕπ και εθνικές/περιφερειακές αναπτυξιακές τράπεζες, για να διοχετευθεί κεφάλαιο σε έργα προσιτής και βιώσιμης κατοικίας.
- New European Bauhaus (NEB): Είναι μια πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ξεκίνησε το 2021, με στόχο να μεταφράσει την Πράσινη Συμφωνία (European Green Deal) σε απτές αλλαγές στον τρόπο που σχεδιάζουμε, χτίζουμε και ζούμε στους χώρους μας. Το Σχέδιο προβλέπει πολιτική για βιωσιμότητα, οικονομική προσιτότητα και ποιότητα του δομημένου περιβάλλοντος, με εργαλεία επανεκπαίδευσης δεξιοτήτων (NEB Academy) και στήριξη καινοτομίας.
- Στοχευμένη κοινωνική στήριξη: Επενδύσεις σε φοιτητική και κοινωνική στέγαση και προώθηση λύσεων «Housing First» για αστέγους.
Το Σχέδιο συμπληρώνεται με τη δημιουργία Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για τη Στέγαση για την εφαρμογή του και εξαγγελία της πρώτης Συνόδου Κορυφής της ΕΕ για τη Στέγαση το 2026, ώστε να κρατηθεί ψηλά η πολιτική δυναμική.
Η Κύπρος σήμερα
Οι τιμές και τα ενοίκια στην Κύπρο μπορεί να μην αυξάνονται με τους ακραίους ρυθμούς άλλων κρατών μελών (π.χ. Πορτογαλία και Εσθονιά) αλλά οι αυξήσεις είναι αισθητές και όλοι αναγνωρίζουν ότι υπάρχει πρόβλημα, συμπεριλαμβανομένης της κυβέρνησης. Ο Γενικός Δείκτης Τιμών Κατοικιών (οικίες και διαμερίσματα) της Κεντρικής Τράπεζας κατέγραψε αύξηση 5% το τρίτο τρίμηνο του 2025, σε σύγκριση με αύξηση 4,7% το δεύτερο τρίμηνο του 2025. Οι τιμές των διαμερισμάτων κατέγραψαν επιτάχυνση στο 6,4%, ενώ των οικιών επιβράδυνση στο 2,6%. Ανά επαρχία, καταγράφηκε επιτάχυνση στον ρυθμό αύξησης του σχετικού δείκτη στη Λεμεσό (7,1%) και Λάρνακα (7,3%), ενώ καταγράφηκε μικρή μείωση στον δείκτη τιμών κατοικιών σε Λευκωσία και Αμμόχωστο (-0,5% και - 0,3%, αντίστοιχα). Στην Πάφο καταγράφηκε επιβράδυνση στο 8,9%.
Η κυβέρνηση έχει εξαγγείλει και υλοποιεί παρεμβάσεις: το σχέδιο «Χτίζω-Ενοικιάζω» και πολεοδομικά κίνητρα για αύξηση του αποθέματος (στόχος περίπου 1.900 μονάδες με ένα μέρος να είναι προσιτές), σχέδιο «Ανακαινίζω-Ενοικιάζω» για αξιοποίηση κενών κτηρίων και επιδοτήσεις για νέους έως 41 ετών για απόκτηση κατοικίας σε συγκεκριμένες περιοχές -με σημαντικό αριθμό αιτήσεων ήδη υποβλημένων/εγκεκριμένων. Πρόβλημα αποτελεί και η φοιτητική στέγαση. Η έλλειψη εστιών είναι οξυμένη· τα υπάρχοντα δωμάτια είναι περιορισμένα και μεγάλα έργα (π.χ. επέκταση εστιών Πανεπιστημίου Κύπρου) έχουν μακρύ ορίζοντα ολοκλήρωσης.
Εγχώρια αξιοποίηση
Το Ευρωπαϊκό Σχέδιο «κουμπώνει» με δράσεις που ήδη υλοποιούνται στην Κύπρο. Η Επιτροπή κατά την εκπόνηση του Σχεδίου έλαβε υπόψη τις δράσεις σε εθνικό επίπεδο προκειμένου η εφαρμογή του να είναι άμεση.
Για παράδειγμα:
Υπάρχει η δυνατότητα άμεσης αξιοποίησης της πανευρωπαϊκής επενδυτικής πλατφόρμας με ΕΤΕπ. Το Σχέδιο προβλέπει κλιμάκωση χρηματοδοτήσεων προς δημόσιους φορείς και δήμους, με στόχο τη δημιουργία/ανακαίνιση έως 1 εκατ. κατοικιών στην ΕΕ μέχρι το 2030. Η Κύπρος μπορεί να «ωριμάσει» γρήγορα έργα (π.χ. δημοτική στέγη, κοινωνική στέγη, φοιτητικές εστίες, ενεργειακές ανακαινίσεις) και να αντλήσει τεχνική βοήθεια για επιτάχυνση μελετών–αδειοδοτήσεων.
Συντονισμός με τους αναθεωρημένους κανόνες κρατικών ενισχύσεων. Με την ευρωπαϊκή ευελιξία στις ενισχύσεις για κοινωνική/προσιτή στέγη, η Κύπρος μπορεί να «κλειδώσει» σχήματα επιδότησης επιτοκίου, κεφαλαίων ή εγγυήσεων για νέους, χαμηλόμισθους και ευάλωτους, αξιοποιώντας και τον Οργανισμό Χρηματοδοτήσεως Στέγης ως εκτελεστικό βραχίονα για χαμηλότοκα/πράσινα στεγαστικά.
Διπλασιασμός πόρων συνοχής για στέγαση - αξιοποίηση NEB. Η Επιτροπή έχει προτείνει αναπροσανατολισμό της πολιτικής συνοχής και ενσωμάτωση του New European Bauhaus. Για την Κύπρο, αυτό σημαίνει στοχευμένα αστικά σχέδια αναζωογόνησης (π.χ. Παλιά Λευκωσία) με ενεργειακή αναβάθμιση, κυκλικά υλικά, χαμηλό κόστος και αρχιτεκτονική ποιότητα, σε συνδυασμό με γρήγορη εκπαίδευση δεξιοτήτων (NEB Academy) στον κατασκευαστικό κλάδο.
Εθνική «Συμμαχία για τη Στέγαση» στα κυπριακά δεδομένα. Μια σύμπραξη υπουργείων, δήμων, πανεπιστημίων, κοινωνικών εταίρων, ΚΟΑΓ, ΟΧΣ, αρχιτεκτόνων/μηχανικών, παρόχων κοινωνικής στέγης και ιδιωτών θα μπορούσε να συμβάλει στην αύξηση της προσφοράς κατοικιών με δράσεις όπως η τυποποίηση μελετών και συμβατικών προτύπων μέχρι κοινές πλατφόρμες διαγωνισμών και οριζόντιες προθεσμίες για αδειοδοτήσεις.
Στοχευμένες φοιτητικές στέγες με «πακέτο» ΕΤΕπ–συνοχής–NEB. Η μεγάλη υστέρηση σε δωμάτια εστιών μπορεί να καλυφθεί με δέσμη έργων (μικρά, διάσπαρτα, γρήγορα) σε συνεργασία με δήμους, εκκλησιαστικούς φορείς και πανεπιστήμια -συνδυάζοντας ανακατασκευές υφιστάμενων κτηρίων, modular λύσεις, ενεργειακή αποτελεσματικότητα και πλαφόν ενοικίων για δικαιούχους.
Ενίσχυση των υφιστάμενων κυπριακών προγραμμάτων με ευρωπαϊκούς πόρους. Τα σχήματα «Χτίζω-Ενοικιάζω» και «Ανακαινίζω-Ενοικιάζω» μπορούν να χρηματοδοτηθούν/συγχρηματοδοτηθούν μέσω της επενδυτικής πλατφόρμας και της πολιτικής συνοχής, με ρήτρες «προσιτής τιμής» (rent caps, εισοδηματικά κριτήρια) και παρακολούθηση από κοινή μονάδα αξιολόγησης. Αντίστοιχα, το σχέδιο επιδότησης νέων έως 41 μπορεί να διευρυνθεί και να συνδεθεί με ενεργειακές ανακαινίσεις (μείωση λειτουργικού κόστους) και πράσινα στεγαστικά.
