Δρ Παναγιώτη Αγησιλάου
Το δίκαιο ανταγωνισμού αποτελεί τον βασικό θεσμικό μηχανισμό ρύθμισης της συμπεριφοράς των επιχειρήσεων με στόχο τη διασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας των αγορών. Ο ρόλος του δεν περιορίζεται στην εκ των υστέρων καταστολή αντιανταγωνιστικών πρακτικών, αλλά εκτείνεται και στην προληπτική τους αντιμετώπιση, η οποία συνδέεται με την καλλιέργεια κουλτούρας συμμόρφωσης από τις επιχειρήσεις. Η αποτελεσματικότητα του δικαίου ανταγωνισμού εξαρτάται, συνεπώς, από το επίπεδο γνώσης, κατανόησης και πρακτικής ενσωμάτωσης των σχετικών υποχρεώσεων στην επιχειρηματική δραστηριότητα.
Τα ζητήματα αυτά αποτυπώνονται με σαφήνεια σε πρόσφατη παγκύπρια εμπειρική έρευνα που διεξήχθη από τη Noverna για λογαριασμό της Trojan Economics, σε δείγμα επιχειρήσεων όλων των μεγεθών και τομέων οικονομικής δραστηριότητας. Η έρευνα εξετάζει συστηματικά τις αντιλήψεις, το επίπεδο γνώσης και τις πρακτικές των επιχειρήσεων σε σχέση με το δίκαιο ανταγωνισμού και τον ρόλο της Επιτροπής Προστασίας του Ανταγωνισμού, παρέχοντας μια ολοκληρωμένη αποτύπωση του τρόπου με τον οποίο το θεσμικό πλαίσιο γίνεται αντιληπτό και εφαρμόζεται στην πράξη από τις επιχειρήσεις.
Σύμφωνα με τα εμπειρικά ευρήματα της έρευνας, ο βαθμός εξοικείωσης με τη νομοθεσία περί προστασίας του ανταγωνισμού διαφοροποιείται σε μεγάλο βαθμό ανάλογα με το μέγεθος της επιχείρησης. Οι μεσαίες και, κυρίως, οι μεγάλες επιχειρήσεις δηλώνουν σε υψηλά ποσοστά ότι είναι αρκετά ή πλήρως εξοικειωμένες με το σχετικό νομικό πλαίσιο. Αντίθετα, σχεδόν τρεις στις πέντε μικρές επιχειρήσεις δηλώνουν περιορισμένη ή μηδενική γνώση, πράγμα που μαρτυρεί ένα κενό ενημέρωσης και κατανόησης.
Το χάσμα αυτό αντανακλάται άμεσα και στις πρακτικές συμμόρφωσης. Όπως προκύπτει, η πλειοψηφία των μεγάλων επιχειρήσεων διαθέτει πολιτική συμμόρφωσης με το δίκαιο ανταγωνισμού και έχει πραγματοποιήσει εκπαίδευση προσωπικού τα τελευταία δύο χρόνια. Αντιθέτως, στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις τα αντίστοιχα ποσοστά είναι σαφώς χαμηλότερα, γεγονός που υποδηλώνει ότι η συμμόρφωση αντιμετωπίζεται ως θεσμοθετημένη επιχειρηματική πρακτική κυρίως σε περιβάλλοντα στα οποία υπάρχουν επαρκείς πόροι και εξειδικευμένη γνώση. Η διαφοροποίηση αυτή συνδέεται, επίσης, και με τον διαφορετικό βαθμό έκθεσης σε κινδύνους παράβασης του δικαίου ανταγωνισμού, καθώς οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις είναι συχνότερα αντιμέτωπες με αυξημένες υποχρεώσεις συμμόρφωσης, μεταξύ άλλων λόγω της πιθανής κατοχής δεσπόζουσας θέσης.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι, σύμφωνα με τα εμπειρικά δεδομένα, περισσότερες από μία στις τρεις επιχειρήσεις δηλώνουν ότι έχουν αντιληφθεί την ύπαρξη αντιανταγωνιστικών πρακτικών στον κλάδο τους ή στην αγορά γενικότερα, όπως συμφωνίες καθορισμού τιμών ή ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ ανταγωνιστών. Παρά την αντίληψη αυτή, οι επαφές των επιχειρήσεων με την Επιτροπή Προστασίας του Ανταγωνισμού παραμένουν περιορισμένες, ιδίως για σκοπούς καταγγελίας ή αναζήτησης καθοδήγησης. Η διαπίστωση αυτή εγείρει κρίσιμα ερωτήματα σε σχέση με τους παράγοντες που περιορίζουν την επικοινωνία των επιχειρήσεων με την αρμόδια Αρχή, η οποία επηρεάζει αναπόδραστα την αποτελεσματικότητα της εφαρμογής του δικαίου ανταγωνισμού.
Η εμπειρική έρευνα καταγράφει, επίσης, περιορισμένο βαθμό γνώσης των εξουσιών και του ρόλου της Επιτροπής Προστασίας του Ανταγωνισμού. Πάνω από τις μισές επιχειρήσεις δηλώνουν ότι γνωρίζουν ελάχιστα ή καθόλου το εύρος των αρμοδιοτήτων της Αρχής, ενώ μόνο ένα μικρό ποσοστό αξιολογεί την αποτελεσματικότητά της ως ιδιαίτερα υψηλή. Στο πλαίσιο αυτό, οι επιχειρήσεις θέτουν ως βασική προτεραιότητα για το μέλλον την ταχύτερη και αυστηρότερη διερεύνηση υποθέσεων, καθώς και την επιβολή κυρώσεων, γεγονός που υποδηλώνει προσδοκία ενίσχυσης της αποτρεπτικής λειτουργίας της Αρχής.
Το κεντρικό συμπέρασμα που προκύπτει από τα εμπειρικά δεδομένα είναι ότι το δίκαιο ανταγωνισμού, παρότι αναγνωρίζεται ως αναγκαίο και χρήσιμο θεσμικό εργαλείο, δεν έχει ακόμη εδραιωθεί ως κουλτούρα συμμόρφωσης, ιδίως μεταξύ των μικρότερων επιχειρήσεων. Η πρόκληση για την πολιτική ανταγωνισμού είναι, συνεπώς, ο περιορισμός του χάσματος μεταξύ γνώσης, αντίληψης και πρακτικής εφαρμογής των κανόνων, ως αναπόσπαστο μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας και της αποτρεπτικής ισχύος της δημόσιας επιβολής των κανόνων του ανταγωνισμού.
Χωρίς στοχευμένη ενημέρωση, ουσιαστική καθοδήγηση και ενίσχυση της αξιοπιστίας και της αναγνωρισιμότητας της αρμόδιας Αρχής, το δίκαιο ανταγωνισμού κινδυνεύει να παραμείνει ένα θεσμικό εργαλείο που γίνεται αποδεκτό σε θεωρητικό επίπεδο, αλλά δεν αξιοποιείται επαρκώς στην πράξη.
*Διευθυντή, Trojan Economics
