Από το 1959 έως και σήμερα, η διεθνής κοινότητα και οι εμπλεκόμενες πλευρές έχουν αναλάβει επανειλημμένα πρωτοβουλίες για την επίλυση του κυπριακού προβλήματος. Ενόψει της νέας πενταμερούς για το Κυπριακό που θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη στη Νέα Υόρκη, η προσοχή στρέφεται και πάλι στην ιστορική πορεία των διασκέψεων που σημάδεψαν την αναζήτηση λύσης για το κυπριακό ζήτημα. Από τις Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου το 1959 μέχρι την πενταμερή της Γενεύης το 2025, σειρά διεθνών συναντήσεων διαμόρφωσαν, χωρίς να επιλύσουν, ένα από τα μακροβιότερα πολιτικά προβλήματα της Σύγχρονης Ιστορίας. Οι διασκέψεις που πραγματοποιούνταν άλλοτε γεννούσαν ελπίδες για ειρηνική διευθέτηση και άλλοτε βάθαιναν τα αδιέξοδα.
11–19 Φεβρουαρίου 1959:
Συμφωνίες Ζυρίχης–Λονδίνου
Πράξη πρώτη. Υπογράφεται στο Λονδίνο μεταξύ Βρετανίας, Ελλάδας, Τουρκίας, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων η τελική συμφωνία για την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Πρόκειται για τις Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου, οι οποίες υπογράφτηκαν μεταξύ 11–19 Φεβρουαρίου 1959.
Η ανεξάρτητη Κυπριακή Δημοκρατία είχε γεννηθεί στη Ζυρίχη στις 11 Φεβρουαρίου 1959. Η εν λόγω Συμφωνία ενσωματώθηκε στη Συμφωνία του Λονδίνου, η οποία υπεγράφη στις 19 Φεβρουαρίου 1959 από τους υπουργούς Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας, τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο εκ μέρους της ελληνοκυπριακής κοινότητας και τον δρα Κουτσιούκ εκ μέρους της τουρκοκυπριακής κοινότητας.
Αναλυτικότερα, η επίτευξη συμφωνίας για το Κυπριακό μεταξύ των δυο μερών στη Ζυρίχη, που υπογράφτηκε από τους δυο Πρωθυπουργούς Ελλάδας και Τουρκίας στις 11 Φεβρουαρίου 1959, άνοιξε αμέσως τον δρόμο για σύγκληση πενταμερούς διάσκεψης στο Λονδίνο, προς προσυπογραφή των συμφωνηθέντων και από τα λοιπά μέρη: την κυβέρνηση της Μεγάλης Βρετανίας και τους εκπροσώπους των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων.
Χωρίς χρονοτριβή η αγγλική κυβέρνηση συγκάλεσε αμέσως την πενταμερή, στο Λονδίνο στις 17 Φεβρουαρίου (6 μόνο μέρες μετά τη συμφωνία Καραμανλή-Μεντερές στη Ζυρίχη). Η ταχύτητα με την οποία οι τρεις κυβερνήσεις (Αγγλίας, Ελλάδος, Τουρκίας) «έκλεισαν» το Κυπριακό στο Λονδίνο αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι η διάσκεψη αυτή διήρκεσε μόνο δυο μέρες (17-18 Φεβρουαρίου 1959), ενώ η τρίτη μέρα (19 Φεβρουαρίου 1959) αναλώθηκε στα τελετουργικά των υπογραφών.
Την Ελλάδα και την Τουρκία εκπροσώπησαν οι πρωταγωνιστές των Συμφωνιών της Ζυρίχης. Τη Μεγάλη Βρετανία ο Πρωθυπουργός Χάρολντ Μακμίλαν και ο υπουργός των Εξωτερικών Σέλγουιν ΛόΙντ. Τους Τουρκοκύπριους εκπροσώπησε ο Φαζίλ Κουτσιούκ, τους Ελληνοκύπριους ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ΄.
Οι Συμφωνίες της Ζυρίχης τελικά υπεγράφησαν απ’ όλα τα μέρη στο Λονδίνο. Το Σύνταγμα τέθηκε σε εφαρμογή στις 16 Αυγούστου 1960 με την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας σε ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος.
Παράλληλα με την ανακήρυξη του νέου κράτους τέθηκαν σε ισχύ τρεις Διεθνείς Συνθήκες:
- Η Συνθήκη Εγκαθίδρυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας, η οποία μεταξύ άλλων προέβλεπε τη διατήρηση από τη Βρετανία δύο κυρίαρχων στρατιωτικών Βάσεων στη νήσο.
- Η Συνθήκη Εγγυήσεως, που προνοούσε μεταξύ άλλων τη διατήρηση της ανεξαρτησίας, εδαφικής ακεραιότητας και ασφάλειας της Δημοκρατίας.
- Η Συνθήκη Συμμαχίας, βάσει της οποίας η Ελλάδα και η Τουρκία αναλάμβαναν να απωθήσουν κάθε επίθεση κατά της ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητας του νεοσύστατου κράτους.
1964:
Διάσκεψη Λονδίνου
Η δεύτερη σημαντική πενταμερής διάσκεψη του Λονδίνου συνεκλήθη και πάλι από την αγγλική κυβέρνηση, αυτή τη φορά για να ασχοληθεί με το κυπριακό ζήτημα όπως διαμορφώθηκε μετά την έναρξη των διακοινοτικών ταραχών 1963-64. Η διάσκεψη δεν έγινε σε επίπεδο Πρωθυπουργών αλλά σε επίπεδο εκπροσώπων των κυβερνήσεων της Μεγάλης Βρετανίας, της Ελλάδος, της Τουρκίας και της Κύπρου, καθώς και των Τουρκοκυπρίων.
Η πενταμερής του 1964 πραγματοποιήθηκε από τις 15 Ιανουαρίου μέχρι τις 10 Φεβρουαρίου, η οποία όμως τερματίστηκε χωρίς κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Κυριότερο θέμα της ήταν μια εισήγηση των Βρετανών για ειρήνευση στην Κύπρο, με στόχο την αποφυγή περισσοτέρων συγκρούσεων.
Ωστόσο, το αγγλικό σχέδιο απορρίφθηκε από τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, ο οποίος αργότερα αποδέχτηκε τη συγκρότηση διεθνούς ειρηνευτικής δύναμης υπό την ευθύνη του ΟΗΕ και τον διορισμό μεσολαβητή επίσης εκ μέρους του ΟΗΕ, απορρίπτοντας παράλληλα την εμπλοκή των ΗΠΑ.
2004:
Σχέδιο Ανάν – Μπούργκενστοκ
Στις 23 Μαρτίου 2004 κορυφώνεται στο χιονισμένο θέρετρο Μπούργκενστοκ της Λουκέρνης στην Ελβετία η εντονότερη προσπάθεια που κατεβλήθη ποτέ για την επίλυση του Κυπριακού. Ο ΓΓ του ΟΗΕ, Κόφι Ανάν, καταθέτει το Σχέδιο Ανάν V, λέγοντας ότι «η επιλογή δεν είναι μεταξύ αυτού του σχεδίου λύσεως ή κάποιας άλλης μαγικής-μυθικής λύσεως αλλά στην πραγματικότητα είναι η επιλογή μεταξύ λύσεως ή μη λύσεως».
Το σχέδιο τέθηκε ενώπιον Ε/Κ και Τ/Κ σε ξεχωριστά δημοψηφίσματα που διεξήχθησαν στις 24 Απριλίου 2004. Το σχέδιο λύσης απορρίφθηκε τελικά από την πλειοψηφία των Ε/Κ, ενώ εγκρίθηκε από την πλειοψηφία των Τ/Κ.
Νοέμβριος 2016:
Μοντ Πελεράν
Από τις 7 μέχρι τις 11 Νοεμβρίου 2016 έγινε ουσιαστική συζήτηση επί ενός ενοποιημένου εγγράφου για τα κριτήρια του εδαφικού. Ο Τ/Κ ηγέτης Μουσταφά Ακιντζί κατέθεσε χάρτη με ποσοστό 29,2%, η ε/κ πλευρά χάρτη στο 28,2%. Στις 20 Νοεμβρίου συνεχίστηκαν οι συνομιλίες με επίκεντρο την πολιτική ισότητα. Η προσπάθεια τελικά ναυάγησε.
Ιανουάριος 2017:
Διάσκεψη της Γενεύης
Στις 12 Ιανουαρίου 2017 πραγματοποιείται νέα πενταμερής στην παρουσία όλων των εμπλεκομένων, περιλαμβανομένης της ΕΕ. Τίθενται επί τάπητος τα κεφάλαια του εδαφικού, των εγγυήσεων κ.ά. Κατά τη διάρκεια σημειώνεται ρήξη μεταξύ Προέδρου Αναστασιάδη και Έλληνα ΥΠΕΞ Νίκου Κοτζιά.
Ιούνιος–Ιούλιος 2017:
Κραν Μοντανά
Ακολούθησε άλλη μια πενταμερής στο Κραν Μοντανά της Ελβετίας από τις 30 Ιουνίου έως και τις 7 Ιουλίου 2017.
Η διάσκεψη κατέληξε σε αδιέξοδο αφήνοντας στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων το λεγόμενο πλαίσιο Γκουτέρες.
Στη διάσκεψη έλαβαν μέρος ο Πρόεδρος Αναστασιάδης εκ μέρους των Ελληνοκυπρίων και ο Μουσταφά Ακιντζί εκ μέρους των Τουρκοκυπρίων. Διαπραγματευτής της ε/κ πλευράς ήταν ο πρέσβης Ανδρέας Μαυρογιάννης και της τουρκοκυπριακής ο Οζντίλ Ναμί. Την Ελλάδα εκπροσώπησε ο ΥΠΕΞ Νίκος Κοτζιάς, την Τουρκία ο ΥΠΕΞ Μεβλούτ Τσαβούσογλου και τη Βρετανία ο ΥΠΕΞ Μπόρις Τζόνσον. Τον συντονισμό της διάσκεψης είχε ο ΓΓ του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες και ο εκπρόσωπός του, Έσπεν Μπαρθ Άιντε.
Μετά το τέλος της διάσκεψης, σε συνέντευξη Τύπου, ο ΓΓ του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, δήλωνε ότι «οι συνομιλίες για το Κυπριακό έκλεισαν χωρίς συμφωνία».
2021:
Άτυπη Γενεύης
Μια νέα πενταμερής πραγματοποιήθηκε στις 26 Απριλίου 2021. Η τουρκική πλευρά εγκατέλειψε το συμφωνημένο πλαίσιο για λύση ομοσπονδίας, καταθέτοντας έγγραφο για αναγνώριση δύο κρατών από τα Ηνωμένα Έθνη, κάτι που απορρίπτεται από την ε/κ πλευρά και τον διεθνή παράγοντα.
Μάρτιος 2025:
Άτυπη στη Γενεύη
Μετά από πολλά χρόνια στασιμότητας, πραγματοποιήθηκε στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών στις 17–19 Μαρτίου 2025 μια νέα άτυπη πενταμερής διάσκεψη με τη συμμετοχή των δύο πλευρών, των εγγυητριών δυνάμεων, καθώς και εκπροσώπου της ΕΕ.
Στο πλαίσιο της διάσκεψης αποφασίστηκαν:
- Διορισμός προσωπικού απεσταλμένου
- Νέα πενταμερής εντός Ιουλίου του 2025
- Έναρξη συζητήσεων για ΜΟΕ: άνοιγμα 4 οδοφραγμάτων, ίδρυση επιτροπής για νεολαία, τοποθέτηση φωτοβολταϊκών στην Πράσινη Γραμμή, συντήρηση κοιμητηρίων. Μέχρι στιγμής, τα συμφωνηθέντα της Γενεύης παραμένουν, σε μεγάλο βαθμό, στα χαρτιά.
Η επερχόμενη πενταμερής στη Νέα Υόρκη αναμένεται να αποτελέσει νέο σταθμό στη μακρά πορεία του Κυπριακού, η οποία, 66 χρόνια μετά τη Ζυρίχη και το Λονδίνο, παραμένει ανοιχτή, αβέβαιη και γεμάτη προκλήσεις.
