Η ατιμωρησία, στην απλούστερη μορφή της, αναφέρεται στην έλλειψη έρευνας, εντοπισμού, δίωξης και τιμωρίας των υπόπτων για εγκλήματα, καθώς και στην έλλειψη αποζημίωσης για όσους έχουν υποστεί παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ατιμωρησία συμβαίνει όταν δεν υπάρχει κράτος δικαίου αφού μια ομάδα της κοινωνίας τυγχάνει προνομιακής μεταχείρισης.
Λυπάμαι να παρατηρήσω ότι η ατιμωρησία στην Κύπρο έχει βαθιές ρίζες και είναι ένα από τα γνωρίσματα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Όταν ο Μακάριος επέστρεψε στην Κύπρο μετά το πραξικόπημα έδωσε κλάδο ελαίας στους εγκληματίες της ΕΟΚΑ Β΄. Δεν είχε βέβαια το συνταγματικό δικαίωμα να το κάνει. Ο ΠτΔ μπορεί να δώσει χάρη σε έναν κατάδικο αλλά όχι, μαζικά, σε όλους τους υποψήφιους υπόδικους, και δη για ένα τέτοιο έγκλημα. Δυστυχώς τότε το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο δεν κήρυξε, ως όφειλε, την ενέργεια του Μακάριου ultra vires (πέρα από τη νόμιμη εξουσία). Ο Μακάριος, όχι μόνο συγχώρεσε το μεγαλύτερο έγκλημα που έγινε στη μακραίωνα Ιστορία της Κύπρου, αλλά διέσωσε επίσης τον κυρίαρχο ιδεολογικό πυρήνα του εθνικο-εκκλησιαστικού κατεστημένου που μας βασανίζει σήμερα. Γι΄αυτό οι πραξικοπηματίες είναι, σχεδόν όλοι, αμετανόητοι και μάλιστα περήφανοι που συνέργησαν στην επιβολή του εγκληματικού πραξικοπήματος! Κάποιοι, δε, απ΄αυτούς αναρριχήθηκαν σε θέσεις-κλειδιά πριν αποκτήσουν τα αντικλείδια της εξουσίας. Επειδή δεν υπήρξε ο παραδειγματισμός με την τιμωρία των ενόχων, ακούμε σήμερα στα γήπεδα ποδοσφαίρου συνθήματα όπως «ΕΟΚΑ Β΄ξανακτύπα» και είμαστε μάρτυρες επιθέσεων από επίγονους της ΕΟΚΑ Β’ στο Οίκημα των Λαϊκών Οργανώσεων Λακατάμιας. Αυτό όμως που είναι πραγματικά απίστευτο είναι η απόφαση της Ελλάδας να μην επιτρέψει το 1974 να δικαστούν οι πρωτεργάτες του πραξικοπήματος, οι δήμιοι της Κύπρου, τουτέστιν οι ταξίαρχος Γεωργίτσης, συνταγματάρχης Κομπόκης, επίλαρχος Κορκόντζελος, αντισυνταγματάρχης Λαμπρινός, ταγματάρχης των καταδρομών Δαμασκηνός. Όσο απίστευτο κι αν ηχεί, αυτοί οι εγκληματίες συνέχισαν τη σταδιοδρομία τους στην Ελλάδα σαν να μην συνέβη τίποτα στην Κύπρο αντί να εκτελεσθούν (ίσχυε τότε η θανατική ποινή). Είναι ένα μοναδικό παγκόσμιο φαινόμενο ατιμωρησίας που πολύ σωστά ο κ. Ομήρου, το αποκάλεσε σε μια παρουσίαση της ΕΡΤ ως εθνικό όνειδος.
Από το 1974 και μετά συνεχίσαμε και καλλιεργήσαμε έτι βαθύτερα μια «αξιοθαύμαστη» κουλτούρα ατιμωρησίας. Πολιτικά και οικονομικά σκάνδαλα, ων ουκ έστιν αριθμός, συγκλόνισαν την Κύπρο. Σ’ αυτά τα σκάνδαλα ενέχονταν πολιτικά πρόσωπα, οικονομικοί παράγοντες, ακόμα και ο ανώτερος κλήρος. Παρά ταύτα, τα πρόσωπα που καταδικάστηκαν για τέτοιες ατασθαλίες μετρούνται στα δάκτυλα του ενός χεριού. Τέτοιο είναι το μέγεθος της ατιμωρησίας! Ο καημένος (για τους Κυπρίους!) πρώην Πρόεδρος της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί κρίθηκε ένοχος πριν τρεις μήνες από εφετείο του Παρισιού για παράνομη χρηματοδότηση της προεκλογικής εκστρατείας επανεκλογής του το 2012. Ο Σαρκοζί είναι σε κατ' οίκον περιορισμό υπό ηλεκτρονική παρακολούθηση που θα διαρκέσει ένα χρόνο. Αφορούσε μόνο ένα ποσό 18.000 ευρώ. Μια παρανομία που ωχριά μπροστά στην ομολογία του Αναστασιάδη ότι ο «φίλος» του σεΐχης Salen bin Mahfouz τού παραχώρησε δωρεάν το ιδιωτικό αεροπλάνο του τον Αύγουστο του 2018 για το οικογενειακό ταξίδι που έκανε στις Σεϋχέλλες. Σε αντάλλαγμα ο Σαουδάραβας πήρε 42 διαβατήρια της ΕΕ για τον εαυτό του, για άλλους συγγενείς, συνεργάτες και τις δύο συζύγους του. Σύμφωνα με την ΕΥ, δεν έπρεπε ο σεΐχης να πάρει διαβατήριο, ούτε και τα 19 μέλη της οικογένειάς του.
Επανερχόμενοι στο θέμα της «κουλτούρας της ατιμωρησίας», νομίζω ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται ότι είναι μια κατάσταση κατά την οποία άτομα, ιδίως εκείνα που κατέχουν θέσεις εξουσίας, επιτρέπεται να διαπράττουν εγκλήματα ή καταχρήσεις χωρίς να αντιμετωπίζουν σοβαρές συνέπειες ή να λογοδοτούν. Αυτή η έλλειψη λογοδοσίας μπορεί να υπονομεύσει το κράτος δικαίου, να διαβρώσει την εμπιστοσύνη του κοινού στους θεσμούς και να διαιωνίσει κύκλους βίας και αδικίας. Τέτοια κουλτούρα επιτρέπει στους δράστες να ενεργούν με την αίσθηση της ατιμωρησίας, ενθαρρύνοντάς τους να συνεχίσουν την επιβλαβή συμπεριφορά τους. Υπάρχει διάβρωση της εμπιστοσύνης διότι όταν οι άνθρωποι βλέπουν ότι ισχυρά άτομα δεν λογοδοτούν για τις πράξεις τους, αυτό υποσκάπτει την εμπιστοσύνη του κοινού στην επιβολή του νόμου, στη δικαιοσύνη και σε άλλους θεσμούς. Για του λόγου το αληθές, αρκεί να ρίξετε μια ματιά στο Facebook. Τα διακοσμητικά επίθετα που στολίζουν τους θεσμούς της ΚΔ δεν είναι, για να το θέσω ηπιότατα, καθόλου κολακευτικά. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθώ στις επιπτώσεις στη δικαιοσύνη: Η έλλειψη δικαιοσύνης για τα θύματα μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες, οδηγώντας σε συνεχιζόμενο τραύμα και αίσθημα αδικίας.
Πώς αντιμετωπίζεται η ατιμωρησία; Ο τερματισμός της κουλτούρας της ατιμωρησίας δεν μπορεί να γίνει από τη μια μέρα στην άλλη. Εξ ορισμού είναι μια μακροχρόνια προσπάθεια. Απαιτεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση, που περιλαμβάνει την ενίσχυση των νομικών και δικαστικών συστημάτων, την προώθηση της διαφάνειας και της λογοδοσίας και τη διασφάλιση της πρόσβασης των θυμάτων στη δικαιοσύνη. Πιο συγκεκριμένα, σήμερα τα δικαστήρια συχνά αποτυγχάνουν να αποδώσουν δικαιοσύνη για διάφορους λόγους, όπως η έλλειψη βούλησης για δίωξη, η ανεπάρκεια νομικών πόρων ή η πολιτική παρέμβαση. Αυτό όμως που είναι επιτακτική ανάγκη για ριζική αλλαγή είναι ο διορισμός του Γενικού και του Βοηθού Εισαγγελέα. Θα πρέπει να αποκλείεται ο διορισμός προσώπων που έχουν κομματικές εξαρτήσεις ή είναι στελέχη κόμματος όπως συμβαίνει στην Κύπρο. Ας μιμηθούμε τις χώρες που οι εισαγγελείς προέρχονται από το δικαστικό σώμα για να αποδίδουν καθαρή και αμερόληπτη δικαιοσύνη. Στην περίπτωση της Κύπρου, δεν μπορώ να φανταστώ τους εισαγγελείς μας να διώκουν ποινικά τον Αναστασιάδη στον οποίον χρωστούν ευγνωμοσύνη για το διορισμό τους, για να μην αναφερθώ και σε άλλους κομματικούς φίλους τους.
*Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας
