Στην αγγλική ορολογία η λέξη burnout γράφεται χωρίς εισαγωγικά αφού στα λεξικά μεταφράζεται ως υπερκόπωση/εξάντληση/εξουθένωση. Στον τίτλο του σημερινού μου άρθρου εγώ χρησιμοποίησα τη λέξη «καίνε» (σε εισαγωγικά) γιατί η ελληνική αυτή λέξη μπορεί να έχει διάφορες έννοιες. Για τους σκοπούς του παρόντος άρθρου θα χρησιμοποιώ τη λέξη «εξουθένωση».
Εισαγωγή
Σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη, εξουθένωση είναι η υπερβολική καταπόνηση, η καταρράκωση του κύρους, η μείωση της αξίας, η εκμηδένιση, ο εξευτελισμός.
Η εξουθένωση των υπαλλήλων είναι διαδεδομένη σε πολλούς οργανισμούς και σε διάφορα επαγγέλματα, σε σημείο που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας την έχει χαρακτηρίσει ως επαγγελματικό φαινόμενο, με συμπτώματα το διαχρονικό άγχος, το οποίο δεν ελέγχεται, με αποτέλεσμα οι υπάλληλοι να αισθάνονται εξαντλημένοι και συναισθηματικά απομακρυσμένοι από την εργασία τους. Ταυτόχρονα μειώνεται και η απόδοσή τους.
Είναι καθήκον των εργοδοτών, των διευθυντών και των ίδιων των υπαλλήλων να εντοπίζουν τις πηγές της εξουθένωσης, με στόχο τη δημιουργία και τη διατήρηση ενός υγιούς και βιώσιμου εργασιακού περιβάλλοντος.
Πηγές εξουθένωσης
Οι κυριότερες πηγές εξουθένωσης είναι οι εξής:
• Ανεπαρκής εκπαίδευση
Παρ' όλο που πολλοί υποστηρίζουν ότι ο σημαντικότερος παράγοντας που προκαλεί εξουθένωση είναι ο υπερβολικός όγκος εργασίας (βλ. επόμενη παράγραφο), εγώ, από προσωπική πείρα, πιστεύω ότι την πρωτιά κατέχει η ελλιπής εκπαίδευση, δηλαδή όταν σου αναθέτουν μια θέση για την οποία είσαι ανίδεος. Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και η έλλειψη των απαραίτητων προσόντων καθώς και η ανάθεση καθηκόντων εκτός της σφαίρας των ενδιαφερόντων σου. Η κατάσταση γίνεται τραγική όταν στη θέση που σου αναθέτουν έρχεσαι συνεχώς σε επαφή με πελάτες! Όλα αυτά οδηγούν σε απογοήτευση, άγχος, μειωμένη απόδοση και, τελικά, σε εξουθένωση.
• Υπερβολικός όγκος εργασίας
Ο παράγοντας αυτός μπορεί να είναι ποιοτικός ή ποσοτικός ή και τα δύο. Οι υπάλληλοι αισθάνονται εξουθενωμένοι όταν εργάζονται πολλές ώρες ή ασχολούνται ταυτόχρονα με πολλά έργα, χωρίς να έχουν βοήθεια από κανέναν. Όταν αυτό συμβαίνει σπάνια και διαρκεί για σύντομο χρονικό διάστημα, η κατάσταση είναι διαχειρίσιμη. Όταν όμως διαρκεί επί μακρόν, προκαλείται χρόνιο άγχος και φυσική κόπωση. Η κατάσταση χειροτερεύει όταν ο υπάλληλος πρέπει να απαντά σε ηλεκτρονικά μηνύματα και τηλεφωνικές κλήσεις μετά τις ώρες υπηρεσίας του, όταν εργάζεται τα Σαββατοκυρίακα και όταν εργάζεται τις ώρες των διαλειμμάτων του.
• Μικρομάνατζμεντ
Για να αισθάνεται άνετα ένας υπάλληλος πρέπει να εργάζεται ελεύθερα, χωρίς υπερβολικούς ελέγχους από τον διευθυντή του. Όταν ο τελευταίος είναι μικρομάνατζερ, αυτός δεν επιτρέπει την παραμικρή αυτονομία στους υπαλλήλους με αποτέλεσμα να μην μπορούν να λαμβάνουν αποφάσεις και να θεωρούν τους εαυτούς τους αδύναμους και υποβαθμισμένους. Όσον αφορά τις αποφάσεις, αυτές μπορεί να αφορούν τον προγραμματισμό και την προτεραιοποίηση της εργασίας των υπαλλήλων και τον χειρισμό τών εις τη διάθεσή τους πόρων. Η κατάσταση αυτή οδηγεί σε αντιπαρώθηση και σε άγχος.
Ανελαστικές πρακτικές, έλλειψη πληροφοριών σχετικά με τις αποφάσεις και ασαφείς στόχοι οδηγούν τους υπαλλήλους στην απώλεια προσανατολισμού. Αντίθετα, η ενδυνάμωση των υπαλλήλων μέσω αυτονομίας και εμπιστοσύνης είναι το καλύτερο αντίδοτο στην εξουθένωση.
• Ανεπαρκής αναγνώριση/ανεπαρκείς απολαβές
Η εξουθένωση χειροτερεύει όταν ένας υπάλληλος είναι βαρυφορτωμένος και ταυτόχρονα η προσφορά του ούτε αναγνωρίζεται ούτε και ανταμείβεται. Σε τέτοιες περιπτώσεις το ηθικό των υπαλλήλων και η αφοσίωσή τους μηδενίζονται.
Όσον αφορά την αναγνώριση, αυτή μπορεί να πάρει τη μορφή οικονομικών κινήτρων, δημόσιων συγχαρητηρίων, προαγωγή ή ακόμη και ένα απλό «μπράβο, ευχαριστώ».
Όταν οι προσπάθειες των υπαλλήλων δεν αναγνωρίζονται, αυτοί νομίζουν ότι η προσφορά τους είναι άνευ σημασίας, γεγονός που οδηγεί σε συναισθηματική εξάντληση και σε «απομάκρυνση» από τον οργανισμό.
• Έλλειψη βοήθειας
Ένα χέρι βοήθειας αποτελεί δικλίδα ασφαλείας εναντίον του άγχους. Αντίθετα, όταν η βοήθεια αυτή είναι ανύπαρκτη, οι υπάλληλοι αισθάνονται συνεχώς εξουθενωμένοι.
Οι αποτελεσματικοί ηγέτες διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην ευεξία των υπαλλήλων τους, οι οποίοι αισθάνονται ασφαλείς όταν ο διευθυντής τους προωθεί και ενθαρρύνει την ανοικτή επικοινωνία, την εποικοδομητική ανατροφοδότηση, και όταν τους συμπεριφέρεται με ενσυναίσθηση. Όταν όλα αυτά απουσιάζουν, οι υπάλληλοι οδηγούνται σε εξουθένωση.
• Άδικη συμπεριφορά
Το ηθικό των υπαλλήλων καταρρακώνεται όταν υπάρχουν αδικίες όσον αφορά τις απολαβές, τις προαγωγές, την κατανομή καθηκόντων, τον πειθαρχικό χειρισμό κ.λπ. Όταν οι υπάλληλοι αισθάνονται ότι αδικούνται ή ότι στον οργανισμό επικρατεί ευνοιοκρατία, η εμπιστοσύνη τους διαβρώνεται.
Διακρίσεις, προκαταλήψεις και ασυνέπειες από τους διευθυντές δημιουργούν ένα τοξικό εργασιακό περιβάλλον, το οποίο αυξάνει την πιθανότητα εξουθένωσης.
Η δικαιοσύνη, η αμεροληψία και η διαφάνεια είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της εμπιστοσύνης και της ικανοποίησης των υπαλλήλων.
• Ισοζύγιο εργασίας και ιδιωτικής ζωής
Ίσως ο υπ’ αριθμόν ένα παράγοντας ικανοποίησης της νέας γενιάς των εργαζομένων. Όταν το ισοζύγιο μεταξύ εργασίας και ιδιωτικής ζωής διαταράττεται υπέρ της πρώτης και εις βάρος της δεύτερης, η εξουθένωση είναι αναπόφευκτη.
Αυτοί που προκαλούν το εν λόγω ανισοζύγιο ευκολύνονται τώρα με την τεχνολογία και την ηλεκτρονική επικοινωνία, με αποτέλεσμα ορισμένοι υπάλληλοι να εργάζονται περισσότερες ώρες, να ενοχλούνται από διευθυντές, συναδέλφους και πελάτες εκτός ωρών υπηρεσίας και να μην βρίσκουν χρόνο για ξεκούραση και ψυχαγωγία.
Οι καλοί διευθυντές διευκολύνουν τους υπαλλήλους τους με ελαστικό ωράριο, τηλεργασία, αρκετό ελεύθερο χρόνο και σεβασμό στην ιδιωτική και οικογενειακή τους ζωή.
• Αβεβαιότητα
Οι υπάλληλοι φορτώνονται με άγχος όταν ο ρόλος και οι ευθύνες τους δεν είναι σαφείς και όταν δεν γνωρίζουν τα κριτήρια αξιολόγησής τους και ποιο το μέλλον τους όσον αφορά την ανέλιξή τους.
Η κατάσταση βελτιώνεται με αποφυγή των πιο πάνω, καθώς και με τακτική εποικοδομητική ανατροφοδότηση.
Επίλογος
Παρ' όλο που και οι ίδιοι οι υπάλληλοι μπορούν να παίρνουν κάποια μέτρα για να αποφεύγουν την εξουθένωση, εκείνοι που είναι περισσότερο υπεύθυνοι για αυτό είναι οι εργοδότες, οι οποίοι πρέπει να λαμβάνουν προληπτικά μέτρα με στόχο την προτεραιοποίηση της ευεξίας των υπαλλήλων. Αυτό σημαίνει λογική, ποιοτική και ποσοτική εργασία, ισοζύγιο εργασίας και ιδιωτικής ζωής, αναγνώριση προσφοράς και ευκαιρίες για επαγγελματική ανέλιξη.
Πρέπει οι εργοδότες να αντιλαμβάνονται ότι οι υπάλληλοι μπορούν να εργάζονται σκληρά και να πετυχαίνουν τους στόχους τους χωρίς αυτό να γίνεται εις βάρος της υγείας, της ξεκούρασης και της ιδιωτικής τους ζωής.
* Fellow του Ινστιτούτου Τραπεζιτών Λονδίνου | Ιδρυτικού μέλους του Κυπριακού Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικών Υπηρεσιών και του Κυπριακού Συνδέσμου Διεύθυνσης Ανθρώπινου Δυναμικού
