Του Σάββα Ηλιοφώτου*
Η μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η οποία ξεκίνησε με την υπόσχεση ότι θα φέρει εξορθολογισμό, οικονομία, διαφάνεια και αποτελεσματικότητα, οδεύει από την πρώτη μέρα της εφαρμογής της μέσα από πολλά προβλήματα, τα οποία έχουν απογοητεύσει τον κόσμο. Με πρώτο πρόβλημα την αύξηση του κόστους λειτουργίας της, αντί της μείωσης όπως ήταν η υπόσχεση που δόθηκε.
Ο Υπουργός Εσωτερικών από την πρώτη μέρα της ανάληψης των καθηκόντων του, μίλησε στα ίσια και ενημέρωσε τον κόσμο για τα προβλήματα που έπρεπε να αναμένει και δεν έμεινε μόνο σε αυτό. Δεσμεύτηκε, να εργαστεί για να λειτουργήσει πιο αποδοτικά μια προβληματική μεταρρύθμιση για την οποία ο ίδιος δεν έφερε καμιά ευθύνη και προς τούτο εισηγήθηκε μέχρι τώρα δεκάδες τροποποιήσεις του νόμου.
Μια από τις πιο προβληματικές πρόνοιες το νόμου είναι η απευθείας εκλογή αντιδημάρχων, αντί της προηγούμενης πρόνοιας όπου οι αντιδήμαρχοι εκλέγονταν από τα δημοτικά συμβούλια και εκτελούσαν καθήκοντα μόνο όταν απουσίαζε ο δήμαρχος, τον ρόλο του οποίου αναλάμβαναν πλήρως. Κατάργησαν μια δοκιμασμένη πρόνοια του νόμου και δημιούργησαν δεκάδες αντιδημάρχους, χωρίς σαφή καθήκοντα, μόνο και μόνο για να κλείσουν τα στόματα όσων αντιδρούσαν και για να ικανοποιήσουν κομματικές ισορροπίες.
Αυτό που οι κομματικοί ταγοί θεώρησαν ως λύση, κατέληξε να είναι πληγή. Και τώρα, όπως φαίνεται, ο Υπουργός Εσωτερικών ετοιμάζεται να πάει στη Βουλή με πρόταση να καθοριστούν εκ του νόμου καθήκοντα στους αντιδημάρχους. Η πρόθεση δείχνει θετική — αλλά η ουσία είναι επικίνδυνη. Διότι η πρώτη πλάνη (πολλοί αντιδήμαρχοι χωρίς καθήκοντα) κινδυνεύει να οδηγήσει στη δεύτερη: πολλοί αντιδήμαρχοι με καθήκοντα, αλλά με διασπασμένη εξουσία. Και η δεύτερη πλάνη, όπως πάντα, θα είναι χειρότερη της πρώτης.
Η εξουσία πρέπει να είναι ενιαία για να υπάρχει ευθύνη.
Η εμπειρία μου στην τοπική αυτοδιοίκηση μού έμαθε ένα θεμελιώδες πράγμα: όταν η εξουσία δεν είναι ενιαία, η ευθύνη χάνεται.
Σ’ έναν Δήμο, πρέπει να υπάρχει ένας σαφής πολιτικός προϊστάμενος που φέρει την ευθύνη – ο Δήμαρχος. Όλοι οι υπόλοιποι πρέπει να είναι βοηθοί, όχι συμμέτοχοι της ίδιας εξουσίας. Όταν η εξουσία μοιράζεται σε πολλούς, τότε δεν υπάρχει κανένας πραγματικός υπεύθυνος. Κι αυτό δεν είναι διοίκηση, είναι διάχυση ευθύνης.
Δεν υπάρχει πουθενά στον δημοκρατικό κόσμο Σύνταγμα ή σύστημα διακυβέρνησης που να προβλέπει πολυανδρία στην εκτελεστική εξουσία.
Η αρχή της ενιαίας εξουσίας δεν είναι τυχαία: είναι αυτή που επιτρέπει τη λογοδοσία. Αν όλα ανήκουν σε όλους, τότε τίποτα δεν ανήκει σε κανέναν.
Πολλαπλοί αντιδήμαρχοι σημαίνουν πολλαπλά προβλήματα.
Η πρόθεση του Υπουργείου να καθορίσει εκ του νόμου τα καθήκοντα των αντιδημάρχων, υποτίθεται για να επιλυθεί η αδράνεια, θα οδηγήσει, φοβούμαι, σε διοικητικό χάος.
Πρώτον, υπάρχουν Δήμοι με δύο, τρεις, ακόμη και πέντε αντιδημάρχους. Αν όλοι αποκτήσουν καθήκοντα εκ του νόμου, ποιος θα συντονίζει ποιον; Ποιος θα εγκρίνει, ποιος θα υπογράφει, ποιος θα λογοδοτεί;
Δεύτερον, κάθε αντιδήμαρχος που θα έχει εκ του νόμου αρμοδιότητα, θα χρειαστεί δικό του προσωπικό: γραμματεία, συνεργάτες, τεχνική υποστήριξη. Δηλαδή, περισσότερες θέσεις, περισσότερα έξοδα, περισσότερη γραφειοκρατία.
Το διοικητικό προσωπικό θα χρειαστεί να αυξηθεί, όχι επειδή αυξάνονται οι ανάγκες του πολίτη, αλλά επειδή αυξάνονται οι "επικεφαλής". Αυτή είναι η πιο αντιπαραγωγική μορφή επέκτασης μιας διοίκησης — η διόγκωση χωρίς ουσία.
Τρίτον, προκύπτει κίνδυνος επικαλύψεων αρμοδιοτήτων. Αν ο ένας αντιδήμαρχος είναι υπεύθυνος για έργα και ο άλλος για τεχνικές υπηρεσίες, ποιος αποφασίζει για ένα έργο οδοποιίας; Αν υπάρχει πρόβλημα καθυστέρησης, ποιος φταίει;
Όταν το προσωπικό δεν ξέρει ποιον προϊστάμενο να υπακούσει, το αποτέλεσμα είναι ένα: παράλυση.
Η λογοδοσία εξαφανίζεται μέσα στην πολυφωνία.
Ο απλός δημότης, που πληρώνει φόρους και προσδοκά έργο, θέλει να ξέρει ποιος είναι υπεύθυνος.Η ρύθμιση που ετοιμάζεται θα του στερήσει αυτή τη δυνατότητα. Θα έχουμε πολλούς αντιδημάρχους να αποφασίζουν ο καθένας για κάτι, χωρίς σαφή ιεραρχία. Αν κάτι δεν πάει καλά, όλοι θα φταίνε λίγο και κανένας πολύ.
Η εξουσία, όταν διαχέεται, χάνει την ευθύνη και μαζί της χάνεται η αποτελεσματικότητα.
Και τότε η διοίκηση παύει να λειτουργεί προς όφελος του πολίτη και μετατρέπεται σε ένα γραφειοκρατικό σύστημα αυτοσυντήρησης.
Ο κίνδυνος της “πολιτικής διόγκωσης”
Υπάρχει και μια άλλη διάσταση, πιο πολιτική αλλά εξίσου ουσιαστική.
Η αύξηση του αριθμού των αντιδημάρχων εξυπηρετεί συχνά πολιτικές ισορροπίες. Δημιουργεί θέσεις για να ικανοποιούνται ομάδες, κόμματα, περιοχές.
Όμως η αυτοδιοίκηση δεν είναι πεδίο μοιρασιάς. Είναι πεδίο υπηρεσίας προς τον πολίτη. Αν γεμίσουμε τους δήμους με τιμητικούς τίτλους και καρέκλες, χωρίς ευθύνη, τότε η μεταρρύθμιση που υποσχεθήκαμε θα καταλήξει αντιμεταρρύθμιση.
Η λύση: Ενιαία εξουσία, σαφή καθήκοντα, αυστηρή λογοδοσία
Αν πράγματι θέλουμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα των "ανενεργών" αντιδημάρχων, η λύση δεν είναι να νομοθετήσουμε περισσότερους τίτλους.
Η λύση είναι να επανέλθει το σύστημα το ενός αντιδημάρχου που υπήρχε στον νόμο που καταργήθηκε ή στην χειρότερη περίπτωση να διατηρηθεί η ενιαία εξουσία στον δήμαρχο, ο οποίος να έχει την ευχέρεια να αναθέτει αρμοδιότητες κατά κρίση — και να φέρει την τελική ευθύνη για την επιτυχία ή την αποτυχία. Ο Αντιδήμαρχος να παίρνει την αντιμισθία μόνο όταν ο δήμαρχος κρίνει ότι πρέπει να αναθέσει καθήκοντα ή όταν απουσιάζει και τον αντικαθιστούν.
Οι αντιδήμαρχοι μπορούν να είναι βοηθοί, με συγκεκριμένους στόχους, υπό αξιολόγηση, με σαφή καθοδήγηση από τον δήμαρχο. Όχι αυτόνομοι φορείς εξουσίας με δικά τους “φέουδα”.
Μια πραγματική μεταρρύθμιση δεν φτιάχνει περισσότερους «αρχηγούς».
Φτιάχνει πιο υπεύθυνους και πιο αποδοτικούς θεσμούς.
Η δεύτερη πλάνη
Αν η πρώτη πλάνη ήταν να εκλέγουμε αντιδημάρχους χωρίς καθήκοντα,
η δεύτερη θα είναι να τους δώσουμε καθήκοντα χωρίς ενιαία διοίκηση.
Και αυτή η δεύτερη πλάνη θα είναι χειρότερη — γιατί θα νομιμοποιηθεί με τη σφραγίδα του νόμου.
Προτού ο Υπουργός εισηγηθεί και πριν η Βουλή ψηφίσει, ας θέσει δημόσια τα ερωτήματα που πραγματικά μετρούν:
- Πόσοι αντιδήμαρχοι χρειάζεται κάθε Δήμος;
- Ποια καθήκοντα είναι πράγματι αναγκαία;
- Ποιος έχει την τελική ευθύνη;
- Και πόσο θα κοστίσει αυτό το νέο διοικητικό μοντέλο στον φορολογούμενο;
- Γιατί να μην επαναφέρουμε το προηγούμενο σύστημα με τον ένα αντιδήμαρχο και την ανάλογη διόρθωση σε άλλες πρόνοιες του νόμου;
Η αυτοδιοίκηση δεν αντέχει άλλη “διορθωτική καταστροφή”.
Αν θέλουμε πραγματική πρόοδο, πρέπει να επιστρέψουμε στη βασική αρχή της διοίκησης: Ενιαία εξουσία, σαφής ευθύνη, λογοδοσία στον πολίτη.
Θα μπορέσουν αυτοί που τα έκαναν μπίλιες στην μεταρρύθμιση να βρουν τώρα τις λύσεις; Το αμφιβάλλω πολύ.
*Πρώην Δημάρχος Στροβόλου
