Η ψευδαίσθηση της καινοτομίας στην Κύπρο: Μύθος ή στρατηγική αυταπάτη;

Του Άριστου Πολυδώρου*

 ***«Σύμφωνα με τον Δείκτη Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας (DESI) 2024, η Κύπρος κατατάσσεται 20ή από τις 27 χώρες της ΕΕ»

***«Αν συνεχίσουμε να παρουσιάζουμε την “πρόοδο” ως “πρωτοπορία”, κινδυνεύουμε να εφησυχάσουμε»

***«Η χώρα μας επενδύει πολύ περισσότερο στην προβολή της "εικόνας" [..] παρά στην ουσιαστική παραγωγή τεχνολογίας, έρευνας και εφαρμογών»

***«Η καινοτομία δεν είναι βιτρίνα, ούτε συνώνυμο του marketing. Είναι ουσία, συνέπεια, γνώση και δημιουργία»

***«Τα Data Centers που θα διασφάλιζαν την ψηφιακή μας κυριαρχία βρίσκονται στο εξωτερικό, υπό τον έλεγχο πολυεθνικών»

***«Είναι υποκριτικό να μιλάμε για “καινοτομία” όταν Το Δημόσιο δεν μπορεί ακόμα να εκδώσει ένα πιστοποιητικό γέννησης χωρίς φυσική παρουσία»

***«Η ψηφιακή εξυπηρέτηση διακόπτεται για “συντήρηση” τα Σαββατοκύριακα, σαν να ζούμε στη δεκαετία του ’90»

Τα τελευταία χρόνια, η Κύπρος προβάλλεται συστηματικά ως “κόμβος καινοτομίας”, “τεχνολογικό hub της Ανατολικής Μεσογείου” και ως χώρα που “πρωτοπορεί στην ψηφιακή μετάβαση”. Όροι που ακούγονται εντυπωσιακοί, όμως όταν εξεταστούν με κριτική ματιά, αποκαλύπτουν μια αντίφαση ανάμεσα στον λόγο και την πραγματικότητα.

Το πρόβλημα δεν είναι ότι η Κύπρος δεν κάνει πρόοδο — κάνει, και αυτό είναι θετικό. Το ζήτημα είναι ότι συχνά συγχέεται η καινοτομία με την εφεύρεση. Και κυρίως, ότι η πρόοδος προβάλλεται ως "πρωτοπορία", ενώ στην ουσία πρόκειται για εισαγωγή έτοιμων λύσεων.

Καινοτομία ≠ Εφεύρεση

• Εφεύρεση είναι η δημιουργία κάτι εντελώς νέου, που δεν υπήρχε ποτέ (π.χ. ο ηλεκτρικός λαμπτήρας, το διαδίκτυο).
  
• Καινοτομία είναι η βελτίωση ή εφαρμογή υπαρχουσών ιδεών με νέο ή πιο αποτελεσματικό τρόπο (π.χ. η Tesla καινοτομεί, δεν εφευρίσκει).
  

Η Κύπρος δεν εφευρίσκει τεχνολογίες — συνήθως τις υιοθετεί, μερικές φορές καθυστερημένα. Αυτό δεν είναι μεμπτό. Το μεμπτό είναι να προβάλλεται η υιοθέτηση ως εφεύρεση.

Υπαρκτά παραδείγματα «καινοτομίας» που είναι απλώς εφαρμογές

1. Gov.cy – Το ψηφιακό δημόσιο... με καθυστέρηση

Η νέα πλατφόρμα gov.cy διαφημίστηκε ως "επανάσταση στην εξυπηρέτηση του πολίτη". Στην πραγματικότητα:

• Η Εσθονία λειτουργεί πλήρως ψηφιοποιημένο κράτος από το 2001.
  
• Η Ελλάδα, με το gov.gr, προσφέρει ψηφιακές υπηρεσίες από το 2020, με πάνω από 1.500 διαδικασίες.
  
• Στην Κύπρο, η φυσική παρουσία, τα πιστοποιητικά και τα φαξ εξακολουθούν να είναι καθημερινή ανάγκη.
  

Το gov.cy είναι πρόοδος — αλλά δεν είναι καινοτομία με την έννοια της πρωτοτυπίας.

2. Cloud-first strategy – Δεδομένα εκτός Κύπρου

Η στρατηγική “Cloud-first” παρουσιάζεται ως καινοτόμος προσέγγιση. Όμως:

• Τα δεδομένα φιλοξενούνται σε ξένους servers, εκτός κυπριακής κυριαρχίας.
  
• Πολιτείες όπως η Γερμανία ή η Γαλλία έχουν κρατικά data centers, ή τουλάχιστον εγγυώνται φυσική κυριαρχία.
  
• Η Εσθονία έχει φτάσει στο σημείο να έχει data embassy στην Ελβετία.
  

Η Κύπρος εξαρτάται τεχνολογικά από πολυεθνικές — κάτι που έρχεται σε αντίθεση με την έννοια της ψηφιακής αυτονομίας.

3. Blockchain strategy χωρίς τοπική τεχνολογία

Η "εθνική στρατηγική blockchain" της Κύπρου εξαγγέλθηκε με φιλοδοξία το 2018. Έκτοτε:

• Δεν υπάρχει κυπριακή πλατφόρμα ή τεχνολογία που να έχει αναγνωριστεί διεθνώς.
  
• Οι περισσότερες εταιρείες που δραστηριοποιούνται είναι offshore.
  
• Η χώρα δεν έχει συμβάλει ενεργά στην τεχνική ανάπτυξη του κλάδου.
  

Αυτό δεν είναι καινοτομία — είναι ρυθμιστική διευκόλυνση.

4. Startups και “hubs” με περιορισμένο R&D

Ενώ έχουν δημιουργηθεί κέντρα όπως το CYENS και το Tomas Edison Hub, η πραγματικότητα είναι:

• Η Κύπρος επενδύει πολύ λίγα στην Έρευνα και Ανάπτυξη (R&D) — περίπου 0.8% του ΑΕΠ, κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
  
• Δεν υπάρχουν κυπριακές startups με παγκόσμιο αποτύπωμα.
  
• Οι περισσότερες νεοφυείς επιχειρήσεις χτίζονται πάνω σε ξένες πλατφόρμες (WordPress, Shopify κ.ά.) χωρίς εσωτερική τεχνολογική ανάπτυξη.
  

5. Έξυπνες πόλεις χωρίς έξυπνη τεχνογνωσία

Δήμοι όπως η Λεμεσός, η Λευκωσία και η Πάφος συμμετέχουν σε ευρωπαϊκά projects “Smart Cities”. Όμως:

• Τα "έξυπνα" συστήματα φωτισμού, αισθητήρες στάθμευσης ή διαχείριση κυκλοφορίας είναι εισαγόμενα.
  
• Δεν υπάρχουν τοπικοί πάροχοι που να τα κατασκευάζουν ή να τα σχεδιάζουν.
  
• Δεν υφίσταται πολιτική για διαχείριση ή ιδιοκτησία των παραγόμενων δεδομένων.
  

Αυτό δεν είναι καινοτομία — είναι απλή ενσωμάτωση ξένων λύσεων.

DESI 2024: Σε ποιους τομείς υστερεί η Κύπρος;

Σύμφωνα με τον Δείκτη Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας (DESI) 2024, η Κύπρος κατατάσσεται 20ή από τις 27 χώρες της ΕΕ. Παρά την πρόοδο, η χώρα παρουσιάζει αρνητικές επιδόσεις σε κρίσιμους τομείς:

Ψηφιακές Δεξιότητες και Ανθρώπινο Κεφάλαιο

• Μόνο το 49,5% των πολιτών διαθέτει βασικές ψηφιακές δεξιότητες (ΕΕ μ.ό.: 55,5%).
  
• Μόλις 11,2% των φοιτητών ακολουθούν σπουδές σε τομείς STEM (ΕΕ μ.ό.: 25,4%).
• Μόνο 60% των νοικοκυριών έχουν σύνδεση υψηλής ταχύτητας (ΕΕ μ.ό.: 73,4%).
  
• Παρά την κάλυψη 5G (100%), η πραγματική χρήση και αξιοποίηση παραμένει περιορισμένη.
  

Επιχειρήσεις και Τεχνολογία

• Χαμηλή υιοθέτηση cloud computing, AI, big data από τις ΜμΕ.
  
• Περιορισμένο ηλεκτρονικό εμπόριο από κυπριακές επιχειρήσεις — εντός και εκτός συνόρων.
  

Δημόσιες Υπηρεσίες

• Ελλιπής παροχή ψηφιακών υπηρεσιών από το κράτος. Ακόμα απαιτείται φυσική παρουσία και γραφειοκρατία.
  
• Ανοιχτά δεδομένα: χαμηλή διαθεσιμότητα, που περιορίζει την καινοτομία.
  

Πηγή: European Commission – DESI Cyprus 2024 Report (PDF)

Το επιχείρημα της “ταχύτερης προόδου” – Μια σχετική αλήθεια

Η κυβέρνηση συχνά τονίζει ότι η Κύπρος έχει έναν από τους ταχύτερους ρυθμούς ψηφιακής προόδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμφωνα με τον δείκτη DESI. Αυτό, τεχνικά, είναι σωστό — αλλά εντελώς σχετικό.

Η ταχύτητα της προόδου μετριέται αναλογικά, δηλαδή σε σχέση με το σημείο εκκίνησης. Δεν δείχνει το τελικό επίπεδο ψηφιακής ωριμότητας. Άρα, μια χώρα που ξεκινά από πολύ χαμηλά και φτάνει απλώς στο μέτριο, μπορεί να έχει υψηλότερο ρυθμό προόδου από μία χώρα που ήδη βρίσκεται σε πολύ ανώτερο επίπεδο.

Παράδειγμα 1: Ψηφιακές Δεξιότητες

• Η Κύπρος αύξησε σημαντικά το ποσοστό του πληθυσμού με βασικές ψηφιακές δεξιότητες, αλλά παραμένει στο 49,5%.
  
• Η Φινλανδία έχει επίπεδο πάνω από 76%, αλλά επειδή αυξάνεται πιο αργά (λόγω ωριμότητας), δεν χαρακτηρίζεται “ταχύτερη”.
  

Συμπέρασμα: Η Κύπρος απλώς καλύπτει την απόσταση — δεν προηγείται.

Παράδειγμα 2: Υποδομές Internet

• Η χώρα έκανε άλματα στην εγκατάσταση οπτικών ινών, αυξάνοντας τις high-speed συνδέσεις από ~35% σε 60% σε λίγα χρόνια.
  
• Αλλά ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι πάνω από 73%, με χώρες όπως η Ισπανία, η Σουηδία και η Γαλλία να ξεπερνούν το 90%.
  
•  Η πρόοδος της Κύπρου είναι αξιοσημείωτη, αλλά η κατάταξή της εξακολουθεί να είναι στις τελευταίες θέσεις.
  

Παράδειγμα 3: Δημόσιες Ψηφιακές Υπηρεσίες

• Εισήχθησαν νέες online διαδικασίες μέσω gov.cy, και θεωρείται "μεγάλο άλμα".
  
• Αλλά πολλές από αυτές τις υπηρεσίες είναι πρωτοβάθμιες και απαιτούν ακόμη φυσική παρουσία για πιστοποίηση, όπως σε πιστοποιητικά, κοινωνικές ασφαλίσεις ή ακόμα και ραντεβού.
  
• Η Εσθονία επιτρέπει ψηφιακή ψήφο από το 2005 και πλήρη διαχείριση εταιριών από το εξωτερικό.
  

 Η Κύπρος προχωρά, αλλά το χάσμα με τις πιο ώριμες χώρες παραμένει τεράστιο.

Η ουσία:

Ο υψηλός ρυθμός βελτίωσης δεν είναι απόδειξη καινοτομίας ή πρωτοπορίας. Είναι φυσικό αποτέλεσμα της ανάγκης για αναπλήρωση καθυστερήσεων ετών. Είναι σαν να καμαρώνει κάποιος που πήγε από 3/20 σε 10/20, όταν άλλοι έχουν ήδη 18/20.

Αν συνεχίσουμε να παρουσιάζουμε την “πρόοδο” ως “πρωτοπορία”, κινδυνεύουμε να εφησυχάσουμε και να σταματήσουμε τη σοβαρή αυτοκριτική και στρατηγική σκέψη που χρειάζεται για να φτάσουμε πραγματικά μπροστά.

Τι σημαίνει πραγματικό “κέντρο καινοτομίας”;

Για να θεωρηθεί μια χώρα πραγματικό “innovation hub”, πρέπει να:

1.    Παράγει δική της τεχνογνωσία.

2.    Επενδύει σοβαρά σε R&D.

3.    Στηρίζει δημιουργικές ομάδες και startups.

4.    Διασφαλίζει την ψηφιακή κυριαρχία.

5.    Επικοινωνεί με ακρίβεια, χωρίς να υπερβάλλει.

Επίλογος: Η Εικόνα vs. η Ουσία

Η εικόνα που προσπαθεί να προβάλλει η Κύπρος — ως μια μικρή, ευέλικτη χώρα που πρωτοπορεί στην καινοτομία και την τεχνολογική πρόοδο — δεν αντέχει σε σοβαρό έλεγχο όταν συγκριθεί με πραγματικά δεδομένα, διεθνείς δείκτες και τον απτό αντίκτυπο στην καθημερινότητα πολιτών και επιχειρήσεων.

Η χώρα μας επενδύει πολύ περισσότερο στην προβολή της "εικόνας" — μέσα από συνέδρια, βραβεία, διεθνή fora, φανταχτερές στρατηγικές και ωραίες παρουσιάσεις σε PowerPoint — παρά στην ουσιαστική παραγωγή τεχνολογίας, έρευνας και εφαρμογών που να φέρνουν πραγματική προστιθέμενη αξία στην κοινωνία και την οικονομία.

Η καινοτομία δεν είναι βιτρίνα, ούτε συνώνυμο του marketing. Είναι ουσία, συνέπεια, γνώση και δημιουργία.

Η πραγματικότητα όμως είναι:

• Τα Data Centers που θα διασφάλιζαν την ψηφιακή μας κυριαρχία βρίσκονται στο εξωτερικό, υπό τον έλεγχο πολυεθνικών.
  
• Η έρευνα και ανάπτυξη (R&D) υποχρηματοδοτείται και λειτουργεί περισσότερο ως προϋπόθεση για ευρωπαϊκά κονδύλια, παρά ως εθνική στρατηγική.
  
• Οι startups δυσκολεύονται να επιβιώσουν χωρίς εξωτερική στήριξη ή μετακόμιση στο εξωτερικό.
  
• Οι πραγματικοί τεχνολόγοι, μηχανικοί και ερευνητές της Κύπρου δουλεύουν σε πολυεθνικές ή στο εξωτερικό — επειδή δεν βρίσκουν εδώ το περιβάλλον να εξελιχθούν.
  

Είναι υποκριτικό να μιλάμε για “καινοτομία” όταν:

• Το Δημόσιο δεν μπορεί ακόμα να εκδώσει ένα πιστοποιητικό γέννησης χωρίς φυσική παρουσία.
  
• Επιχειρήσεις πρέπει να καταθέτουν αιτήσεις επιχορήγησης με φαξ και σφραγίδες.
  
• Η ψηφιακή εξυπηρέτηση διακόπτεται για “συντήρηση” τα Σαββατοκύριακα, σαν να ζούμε στη δεκαετία του ’90.
  

Και όλα αυτά ενώ οι πολιτικοί λόγοι παραμένουν θριαμβολογικοί, μιλώντας για "πλατφόρμες-ορόσημα", "ψηφιακή επανάσταση", "εθνικές στρατηγικές", και “κέντρα αριστείας” — όταν στην πράξη, το μόνο αριστούργημα είναι ο επικοινωνιακός σχεδιασμός.

Η αλήθεια είναι απλή:

Η Κύπρος δεν είναι κέντρο καινοτομίας. Είναι χώρα που κάνει τεχνολογικό catching-up. Και καλά κάνει. Είναι σημαντικό να προοδεύουμε. Αλλά είναι επικίνδυνο να βαυκαλιζόμαστε ότι είμαστε πρωτοπόροι, όταν στην ουσία τρέχουμε να φτάσουμε τους υπόλοιπους.

Η υπερπροβολή της εικόνας χωρίς αντίκρισμα υπονομεύει τη σοβαρότητα και την αξιοπιστία της χώρας. Δημιουργεί ψευδαισθήσεις, αποπροσανατολίζει την κοινή γνώμη, και τελικά συντηρεί μια κουλτούρα επιφανειακότητας και αυτάρκειας.

Αν θέλουμε πραγματικά να κάνουμε την Κύπρο κέντρο καινοτομίας, τότε:

• Ας σταματήσουμε να φωτογραφίζουμε εκθέσεις και ας επενδύσουμε σε εργαστήρια.
  
• Ας μειώσουμε τα λόγια και ας αυξήσουμε τα αποτελέσματα.
  
• Ας στηρίξουμε τους πραγματικούς δημιουργούς και όχι τους διαχειριστές.
  
• Ας οικοδομήσουμε δομές, όχι μόνο αφήγημα.
  

Γιατί η ουσία, στο τέλος, δεν είναι το brand name της χώρας. Είναι το τι πραγματικά παράγει και προσφέρει.