Μηχανισμός Κατάποσης
Η διαδικασία της κατάποσης είναι σημαντική για τη θρέψη και την ενυδάτωση του ανθρώπου και παίζει πρωταρχικό ρόλο στη διατήρηση τόσο της καλής μας υγείας όσο και της ποιότητας ζωής μας. Ο μηχανισμός της κατάποσης εμφανίζεται στην εμβρυϊκή ηλικία των τριών μηνών, επιτρέποντας στο έμβρυο να καταπίνει αντανακλαστικά το αμνιακό υγρό (βλ. παρακάτω εικόνες).
Η κατάποση είναι μια πολύπλοκη και δυναμική αισθητικοκινητική ενέργεια που περιλαμβάνει τη συγχρονισμένη και διαδοχική ενεργοποίηση και καταστολή 26 ζευγών διαφορετικών μυών της στοματικής, φαρυγγικής, λαρυγγικής και οισοφαγικής κοιλότητας. Παραδοσιακά, αν και καταχρηστικά λόγω της πολυπλοκότητάς της, η διαδικασία της κατάποσης υποδιαιρείται και μελετάται σε τέσσερις διαφορετικές φάσεις: προπαρασκευαστική – στοματική – φαρυγγική – οισοφαγική. Στην προπαρασκευαστική φάση, η τροφή συνθλίβεται και τοποθετείται σε βέλτιστη θέση εντός της στοματικής κοιλότητας για να προωθηθεί προς στον φάρυγγα. Στη στοματική φάση, η στοματική κοιλότητα καθαρίζεται από υπολείμματα τροφής και ο πλέον σχηματισμένος βλωμός προωθείται στον φάρυγγα. Στη φαρυγγική φάση της κατάποσης, με εξασφαλισμένη την προστασία της μύτης και του λάρυγγα, ο βλωμός προωθείται γρήγορα προς τον οισοφάγο. Τέλος, στην οισοφαγική φάση ο βλωμός μεταφέρεται στο στομάχι.
Οι περιοχές του εγκεφάλου που ελέγχουν τον μηχανισμό της κατάποσης είναι διάχυτες και γι᾽αυτόν τον λόγο ποικίλες βλάβες του νευρικού συστήματος μπορεί να οδηγήσουν σε διαταραχές σίτισης και κατάποσης. Οι διαταραχές σίτισης και κατάποσης είναι επιστημονικά γνωστές ως “Δυσφαγία”.
Ποιες είναι οι επιπτώσεις της Δυσφαγίας σε ενήλικες;
Η Δυσφαγία αναφέρεται σε συμπεριφορικές ή/και οργανικές βλάβες/διαταραχές που επηρεάζουν οποιοδήποτε στάδιο της διαδικασίας λήψης τροφής και υγρών (προπαρασκευαστική, στοματική, φαρυγγική και οισοφαγική) και οδηγούν σε δυσκολία ή αδυναμία ασφαλούς και αποτελεσματικής κατάποσης.
Η Δυσφαγία μπορεί να παρουσιαστεί σε όλες τις ηλικίες - πρόωρα νεογνά έως και άτομα προχωρημένης ηλικίας. Αν η Δυσφαγία δεν αντιμετωπιστεί, μπορεί να οδηγήσει σε ποικίλες επιπλοκές και δευτερογενή προβλήματα, όπως για παράδειγμα:
- Εισρόφηση στερεών ή/και υγρών στους πνεύμονες με επακόλουθο τις αναπνευστικές λοιμώξεις, την πνευμονία από εισρόφηση και τον θάνατο
- Αδυναμία κάλυψης διατροφικών αναγκών και σωστής ενυδάτωσης, δηλαδή υποσιτισμό
- Απώλεια βάρους
- Παρατεταμένη παραμονή σε νοσοκομεία
- Περιορισμός δραστηριοτήτων και κοινωνικοποίησης
- Ελαττωμένη ποιότητα ζωής και κακή υγεία γενικότερα
- Άγχος και στρες στην οικογένεια
Αντιμετώπιση Δυσφαγίας και ο ρόλος του Ειδικού Λογοπαθολόγου
Η αντιμετώπιση της Δυσφαγίας εστιάζεται τόσο στη συμπεριφορά του ασθενή αναφορικά με τη σίτιση και την κατάποση όσο και στο περιβάλλον, δηλαδή τους φροντιστές του. Οι θεραπείες για τη Δυσφαγία εφαρμόζονται από εξειδικευμένους Λογοπαθολόγους. Οι τελευταίοι είναι οι πρωταρχικοί και βασικοί πάροχοι των κλινικών υπηρεσιών σε άτομα που παρουσιάζουν Δυσφαγία. Ο εξειδικευμένος Λογοπαθολόγος αξιολογεί, οργανώνει και εφαρμόζει θεραπείες, επαναξιολογεί, προσαρμόζει τις θεραπείες και συμβουλεύει τους ασθενείς και τους φροντιστές τους.
Αναλυτικότερα, ο Λογοπαθολόγος που εξειδικεύεται στη Δυσφαγία:
· Αναλαμβάνει τη διεξαγωγή και ερμηνεία της κλινικής αξιολόγησης προσδιορίζοντας τις αιτίες του εκάστοτε προβλήματος
· Διεξάγει και ερμηνεύει επιπλέον ειδικές εξετάσεις κατάποσης (ρινοενδοσκόπηση & βιντεοακτινοσκόπηση)
· Σχεδιάζει και εφαρμόζει ειδικά προγράμματα αποκατάστασης ή αντιστάθμισης των προβλημάτων σίτισης και κατάποσης
· Καταγράφει την πορεία του ασθενή και ανάλογα με τα ευρήματα τροποποιεί τους στόχους της εκάστοτε παρέμβασης
· Ενημερώνει, υποστηρίζει και εκπαιδεύει τους φροντιστές ατόμων με Δυσφαγία
· Ενημερώνει και εκπαιδεύει άλλους επαγγελματίες υγείας σχετικά με τις ανάγκες των ασθενών με Δυσφαγία
· Συμμετέχει ενεργά σε διεπιστημονικές ομάδες αντιμετώπισης της Δυσφαγίας
· Προάγει τη γνώση σχετικά με τη φυσιολογική και παθολογική σίτιση και κατάποση μέσω ερευνητικών δραστηριοτήτων
Στο Εργαστήριό μου (Cyprus Rehabilitating Aphasia & Dysphagia (C-RAD) Lab) που εδρεύει στην Κλινική Επιστημών Αποκατάστασης τους Τμήματος Επιστημών Αποκατάστασης του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου (ΤΕΠΑΚ) ασχολούμαστε κλινικά και ερευνητικά με προβλήματα Αφασίας και Δυσφαγίας. Οι κάτοικοι της Κύπρου είναι πάντα ευπρόσδεκτοι για θέματα αξιολόγησης, συμβουλευτικής και θεραπείας της Αφασίας και της Δυσφαγίας των ίδιων και των οικείων τους.
Αναστάσιος Μ. Γεωργίου, PhD
Λέκτορας Λογοπαθολογίας
Ειδικός στην Αφασία και τη Δυσφαγία
The “Cyprus Rehabilitating Aphasia & Dysphagia” (C-RAD) Lab
Τμήμα Επιστημών Αποκατάστασης
Σχολή Επιστημών Υγείας
Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου
Στοιχεία επικοινωνίας:
Email: anastasios.georgiou@cut.ac.cy
Tel: 25 00 21 29 (υπ᾽όψιν Δρ. Γεωργίου)
