Τον 5ο αιώνα π. Χ. δεν υπήρχαν ούτε υπερμικροσκόπια, ούτε επιταχυντές σωματιδίων. Ένας άνθρωπος όμως – για την ακρίβεια πολλοί άνθρωποι το έκαναν αυτό – πάντρεψε στο μυαλό του πολλά διαφορετικά πράγματα: Την παρατήρηση που μας δίνουν οι αισθήσεις, τις σκέψεις άλλων ανθρώπων, όπως του δασκάλου του Λεύκιππου (για την ύπαρξη του οποίου υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία) και του Παρμενίδη, και τη λογική. Η τελευταία τον βοήθησε να ερμηνεύσει την κίνηση. Η οποία στον μικρόκοσμο δεν φαίνεται με γυμνό μάτι, αλλά προκύπτει από την αλλαγή και τη φθορά των πάντων γύρω μας.
Αυτός ο άνθρωπος, ο Δημόκριτος, κατέληξε πως ο κόσμος αποτελείται από μη ορατά και μη διαιρετά σωματίδια, τα άτομα, τα οποία βρίσκονται σε διαρκή κίνηση (σήμερα ξέρουμε για την ιλιγγιώδη περιστροφή των ηλεκτρονίων γύρω από τον πυρήνα του ατόμου)· με κενά εντός και γύρω τους, μεταλλάσσονται, συγκρουόμενα ή ενωνόμενα μεταξύ τους. Την ίδια στιγμή, η κίνηση των ατόμων κάνει το σύμπαν να αποτελείται αενάως από κόσμους που γεννιούνται και πεθαίνουν.
Χωρίς ούτε ματογυάλια ως εργαλείο…
Η συνδετική «κόλλα»
Αυτό που βοήθησε τον Δημόκριτο και άλλους να «υποθέσουν» εκπληκτικής ακρίβειας παραμέτρους της πραγματικότητας ήταν η συνδυαστική δημιουργική σκέψη. Δεν έδωσε αποκλειστικότητα σε καμιά οπτική ή επιθυμία, ούτε παγιδεύτηκε σε κάποιαν απ’ αυτές. Χρησιμοποίησε αυτή τη θαυμαστή συγκολλητική ουσία για να χτίσει, να πάρει τη σκέψη του παρακάτω.
Σήμερα έχουμε υπερμικροσκόπια και επιταχυντές σωματιδίων. Αλλά από μόνα τους δεν μας βοηθούν να δούμε ούτε πού το πάει ο Τραμπ ή ο Πούτιν, ούτε τι ακριβώς θα γίνει αν στην Κύπρο κάνουμε το Α ή το Β – ή αν δεν κάνουμε τίποτε. Αν το θέλουμε όμως, μπορούμε να εντοπίσουμε τάσεις και δυναμικές, προβλήματα και ευκαιρίες.
Σ’ αυτό, μόνο η φόρμουλα σκέψης του Δημόκριτου μπορεί να μας βοηθήσει.
Σάββας Αγγελίδης
Η μεταγνώση μας κτυπά την πόρτα. Τι επιτέλους μάθαμε ή μπορούμε να μάθουμε από την υπόθεση Σάββα Αγγελίδη; Ας προσπαθήσουμε:
• Ο Σ. Αγγελίδης βρίσκεται εδώ και μήνες σε πολύ δύσκολη θέση. Διορίστηκε ως Β. Γενικός Εισαγγελέας από τον Ν. Αναστασιάδη, ενώ είχε διατελέσει υπουργός του. Ελέγχεται με απόφαση-καταδίκη από το ΕΔΑΔ. Κατηγορείται για πολλές ακατανόητες αποφάσεις nolle prosecui (σε υποθέσεις του αποκαλούμενου «υποκόσμου», αλλά και άλλες).
• Στον Τύπο διέρρευσε το περιεχόμενο συνομιλιών του με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας (ήταν οι μόνοι παρόντες), όπου μιλά για απειλές από τον υπόκοσμο, εκτεταμένη διαφθορά στην Αστυνομία, αργοπορία στην «αθώωσή του» από την Αρχή κατά της Διαφθοράς.
• Απάντησε στα δημοσιεύματα, τέσσερις μέρες μετά! Στην ουσία επιβεβαιώνοντάς τα – ιδιαίτερα τα σχετικά με την ανυπομονησία του να «αθωωθεί» από την Αρχή κατά της Διαφθοράς.
• Στην κοινωνία υπάρχει η αίσθηση ότι από μόνες τους οι καταγγελίες του και η «διαρροή τους» συνιστούν απόδειξη θεμελιακής θεσμικής κρίσης.
• Η διάσταση αυτή, της θεσμικής κρίσης, δεν απασχολεί καθόλου τον Β. Γενικό Εισαγγελέα! Ούτε τον Γενικό Εισαγγελέα, ούτε τον Πρόεδρο!
Χωρίς σχέδιο
Αν ακολουθήσουμε τον Δημόκριτο, θα κερδίσουμε σε χρόνο και περιεχόμενο:
1. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ότι έχουμε βαθιά θεσμική κρίση. Σημαντικό μέρος του προβλήματος είναι ότι οι φορείς των θεσμών συμπεριφέρονται σαν να μην υπάρχει αυτή η κρίση!
2. Ενόσω δεν γίνεται τίποτε, τα πράγματα χειροτερεύουν! Στο τέλος, ακόμη και η γκρίνια μας θα σιγάσει. Θα κυριαρχήσει η αίσθηση ότι αυτή είναι η «κανονικότητα». Η οποία θα επιδεινώνεται διαρκώς.
3. Η κανονικοποίηση αγκαλιάζει ακόμη και τη στείρα αντίδραση σε αυτήν (όταν δηλαδή η αντίδραση δεν συνοδεύεται από πρόταση-διέξοδο). Έτσι, ένα μέρος της κοινωνίας άθελά του θα υπηρετήσει εν τέλει το καθεστώς, μέσα από την «επανάσταση» του τύπου «θα ψηφίσω Φειδία για να σας δείξω εγώ»…
Μεταρρύθμιση
Η «μαγική λέξη» ως απάντηση σ’ όλα αυτά είναι η Μεταρρύθμιση. Όμως, εδώ μιλάμε για κάτι εξαιρετικά ρηξικέλευθο και συνολικό – αυτό απαιτείται. Το αν θα αξιολογεί ο διευθυντής τους εκπαιδευτικούς ή όχι, δεν είναι η ριζική μεταρρύθμιση που χρειάζεται συνολικά το κράτος. Ούτε άλλες ανάλογες μικροαλλαγές που βαφτίζονται «μεταρρύθμιση». Στην ουσία, για να υπάρξει διαφορά, μιλάμε για την ανάγκη ενός είδους επανίδρυσης του κράτους.
Μια τέτοια Μεταρρύθμιση δεν μπορεί να γίνει μέσω των περιορισμένων εξουσιών της Βουλής, ή με βάση το πλαίσιο λειτουργίας υφιστάμενων θεσμών οι οποίοι κολυμπούν μέσα στο πρόβλημα. Για παράδειγμα, η Αρχή κατά της Διαφθοράς. Μόλις προχθές έβγαλε «αθωωτικό» πόρισμα για ένα σκάνδαλο ορατό διά γυμνού οφθαλμού, τη χρηματοδότηση κόμματος σε συνάρτηση με την έκδοση «χρυσών» διαβατηρίων. Λόγω των όρων εντολής της: Είναι κομμένοι και ραμμένοι από την Προεδρία και τη Γενική Εισαγγελία, με τρόπο που να τη δένουν χειροπόδαρα. Έχουν άδικο όσοι πιστεύουν ότι αύριο μπορεί να βγάλει αθώο ακόμη και τον Ν. Αναστασιάδη; Έχει άδικο ο Σ. Αγγελίδης που διερωτάται «καλά, εμένα γιατί δεν με αθωώνουν;»
Είναι τόσο συνολική και μεγαλεπήβολη η Μεταρρύθμιση που χρειαζόμαστε, ώστε μόνο μέσω της αλλαγής του Συντάγματος μπορεί να επιτευχθεί.
Πώς όμως;
Για την αλλαγή του Συντάγματος υπάρχουν τρία μεγάλα εμπόδια:
1. Να γίνει συνείδηση για την κοινωνία ότι δεν υπάρχει άλλη λύση. Οι νομοθετικές ρυθμίσεις, με την περιορισμένη δύναμη της Βουλής και με τις υπερεξουσίες τού εκάστοτε Προέδρου και άλλων θεσμών, είναι χρήσιμα μπαλώματα, αλλά μπαλώματα.
2. Η αλλαγή του Συντάγματος είναι στα όρια της νομιμότητας, εφόσον αυτό προνοούσε δικοινοτικές εξουσίες. Τώρα, θα πρέπει να αλλάξει σε μονοκοινοτική βάση. Τυχόν αποξένωση από το αρχικό Σύνταγμα πιθανόν να θέσει σε αμφισβήτηση το στάτους μας ως συνολική Δημοκρατία όλης της Κύπρου. Ενδεχομένως δε να θεωρηθεί και από την ίδια την κοινωνία ως οριστική παραίτηση από την προσπάθεια επανένωσης.
3. Πώς θα μπορούσαν να πειστούν αυτοί που διοικούν την Κύπρο να δεχτούν να απολέσουν μέρος των εξουσιών τους μέσα από ένα νέο Σύνταγμα; Είναι σαν να προσπαθείς να αλλάξεις λάστιχο ενόσω το αυτοκίνητο κινείται.
Δεν υπάρχει μαγική συνταγή που να αίρει αυτά τα εμπόδια. Όμως, ενώ πριν δέκα χρόνια μια τέτοια συζήτηση θεωρούνταν αδιανόητη, σήμερα θεωρείται λογική από πολλούς. Γι’ αυτό και θα πρέπει να συζητιέται με κάθε ευκαιρία. Μέχρι κάποια στιγμή να είναι ώριμος ένας δομημένος διάλογος πολιτείας και κοινωνίας.
Εξάλλου, το Σύνταγμα του 1960 έχει βιαστεί πολλαπλά από το 1964 και μετά. Mέσω του μονοκοινοτισμού, αλλά και μέσα από πλήθος αποφάσεων και νόμων – είτε με το «δίκαιο της ανάγκης», είτε εντελώς αυθαίρετα. Καλή ώρα, η ίδια η ιδιότητα του Σ. Αγγελίδη είναι αντισυνταγματική (με βάση το Σύνταγμα η θέση καλύπτεται από Τουρκοκύπριο). Ακόμη και η ορθή διαδικασία διαχωρισμού των αρμοδιοτήτων της Γενικής Εισαγγελίας που συζητιέται είναι εντελώς αντισυνταγματική. Γενικά, ήδη συμβαίνει: αλλού το Σύνταγμα τηρείται προσχηματικά, αλλού παραβιάζεται κατάφωρα.
Χωρίς λύση, ο έλεγχος και οι ισορροπίες (checks and balances) που διασφαλίζονταν μέσα από τον δικοινοτισμό, δεν μπορούν να υπάρξουν. Αλλά, χωρίς την ύπαρξή τους, ούτε προς τη λύση πάμε (οι υπερεξουσίες είναι αποδεδειγμένο αντικίνητρο), ούτε υγιές κράτος δικαίου υπάρχει.
Η συζήτηση πρέπει να μπει στο τραπέζι σοβαρά. Είτε θα προχωρήσουμε σε ένα νέο προσωρινό Σύνταγμα μέχρι τη λύση, είτε είναι θέμα χρόνου η κρίση των θεσμών να γίνει ανεξέλεγκτη. Ήδη το παραδέχονται, με λόγια, πράξεις και σιωπές οι ίδιοι οι εκπρόσωποι των θεσμών. «Κυβερνιόμαστε» από τις Κεντρικές Φυλακές. Ποιαν άλλη ομολογία περιμένουμε;
• …με τα μεγαλειώδη αυτονόητα (1): Μεγάλη επιτυχία! Υπογράψαμε συμφωνία με τον Λίβανο για την ΑΟΖ. Ο Ερντογάν τάχα έπεσε άρρωστος, κλαίει και οδύρεται! Άσχετο αν πιο ξενέρωτη ανακοίνωση από το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών δεν υπήρξε ίσως ποτέ άλλοτε! Στην πραγματικότητα: Η καθυστέρηση οφειλόταν στις διαφωνίες μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου. Οι δύο χώρες συμφώνησαν πρόσφατα μεταξύ τους, επομένως μ’ εμάς, που δεν υπήρχε διαφωνία, έγινε το εντελώς Αυτονόητο!
• … με τα μεγαλειώδη αυτονόητα (2): Μια κατηγορία ανθρώπων διαβάζει ή ακούει όπως και ό,τι θέλει… Έστω με «διπλωματικό» τρόπο, ο Αλέξης Τσίπρας καταλογίζει στον Αναστασιάδη τεράστια ευθύνη για το ναυάγιο του Κραν Μοντανά. Κι όμως, όσοι δεν θέλουν να ξέρουν τι ακριβώς έγινε, βλέπουν σχεδόν «δικαίωση». Μπα! Και τότε γιατί (με πρωτοβουλία από τη Λεμεσό) αμολήθηκαν λυτοί και δεμένοι για να πείσουν τον Τσίπρα να μην του ξεφύγει τίποτε παραπάνω στην παρουσίαση του βιβλίου του;
• …με τα μεγαλειώδη αυτονόητα (1): Όταν η Ευρώπη επιμένει στην αρχή της ανεξαρτησίας και ακεραιότητας της Ουκρανίας, είναι «πολεμοκάπηλη». Αλλά όταν της ζητούμε στήριξη έναντι της Τουρκίας, επικαλούμαστε τις ίδιες αρχές. Όταν η Ευρώπη αντιστέκεται στον «έρωτα» Τραμπ-Πούτιν, είναι συμφεροντολογική και υπηρετεί τις αμυντικές βιομηχανίες της. Αλλά όταν οι Τραμπ-Πούτιν μοιράζουν στον χάρτη τις πολύτιμες γαίες της Ουκρανίας, είναι απλώς μεγάλοι ηγέτες. Και πάει λέγοντας…
