Η δημόσια συζήτηση για την υγεία στην Κύπρο τείνει να εξαντλείται στην επάρκεια των υπηρεσιών, στους χρόνους αναμονής και στο κόστος του ΓεΣΥ. Λιγότερο συχνά, όμως, τίθεται το ερώτημα που θα έπρεπε να προηγείται όλων: Τι κάνουμε για να μην χρειαστούμε το σύστημα υγείας; Τα δεδομένα των τελευταίων ετών, τα οποία παρουσιάζονται σε ένα άκρως αποκαλυπτικό ρεπορτάζ στη σελίδα 3 της ανά χείρας έκδοσης, δείχνουν με σαφήνεια ότι η πρόληψη παραμένει το διαχρονικά αδύναμο σημείο της πολιτικής υγείας, παρά το γεγονός ότι αποτελεί τον πιο αποτελεσματικό και οικονομικά βιώσιμο πυλώνα κάθε σύγχρονου συστήματος.
Η εικόνα είναι αντιφατική. Από τη μία, η Κύπρος διαθέτει υψηλό προσδόκιμο ζωής και καθολική πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας. Από την άλλη, σχεδόν το ένα τρίτο των θανάτων συνδέεται άμεσα με ανθυγιεινούς τρόπους ζωής, ενώ η παχυσαρκία, η καθιστική ζωή και το κάπνισμα παραμένουν κυρίαρχοι παράγοντες κινδύνου. Τα καρδιαγγειακά νοσήματα και ο καρκίνος εξακολουθούν να βρίσκονται στην κορυφή των αιτιών θανάτου, παρότι σε μεγάλο βαθμό μπορούν να προληφθούν ή να καθυστερήσουν με έγκαιρες παρεμβάσεις.
Το πιο ανησυχητικό στοιχείο δεν είναι τόσο οι δείκτες καθαυτοί όσο η στασιμότητά τους. Παρά τις διακηρύξεις και τα επιμέρους προγράμματα, η πρόληψη εξακολουθεί να απορροφά μόλις το 2% της συνολικής δαπάνης υγείας. Το σύστημα επενδύει κυρίως στη θεραπεία, δηλαδή στη διαχείριση των συνεπειών, και όχι στα αίτια της ασθένειας. Πρόκειται για μια επιλογή που μπορεί να είναι πολιτικά βολική αλλά μακροπρόθεσμα αποδεικνύεται οικονομικά και κοινωνικά αδιέξοδη.
Η πίεση που αναμένεται να δεχθεί το ΓεΣΥ τα επόμενα 10 με 20 χρόνια δεν είναι θεωρητική. Η γήρανση του πληθυσμού, η αύξηση των χρόνιων νοσημάτων και τα υψηλά ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας προδιαγράφουν ένα μέλλον αυξημένων αναγκών και κόστους. Χωρίς μια ολιστική πολιτική πρόληψης –που να ξεκινά από το σχολείο, να αγγίζει το εργασιακό περιβάλλον και να λαμβάνει υπόψη κοινωνικές και γεωγραφικές ανισότητες– το σύστημα θα συνεχίσει να «τρέχει» πίσω από τα προβλήματα.
Η πρόληψη δεν είναι απλώς θέμα υγείας· είναι ζήτημα βιωσιμότητας, κοινωνικής δικαιοσύνης και ποιότητας ζωής. Αν η Κύπρος θέλει ένα ΓεΣΥ ανθεκτικό στο μέλλον οφείλει να μετατοπίσει το κέντρο βάρους της πολιτικής της από τη διαχείριση της ασθένειας στη συστηματική επένδυση στην υγεία.
