Ένα παιδί 17 ετών αφήνει την τελευταία του πνοή μπροστά στα μάτια συνομήλικών του. Προηγουμένως, σύμφωνα με τα όσα έχουν γίνει γνωστά μέχρι στιγμής, είχε εισέλθει παράνομα στον κλειστό χώρο του σχολείου, ενώ φαίνεται πως ο 17χρονος εισέπνευσε αέριο που χρησιμοποιείται σε αναπτήρες και γκαζάκια. Πέραν της θλίψης που προκαλεί ο θάνατός του, από το τραγικό αυτό περιστατικό προκύπτουν πολλά ερωτήματα, με βασικότερο το «τι άλλο πρέπει να γίνει για να αναλάβει κάποιος δράση;».
Ναρκωτικά, βία, βανδαλισμοί, σχολικός εκφοβισμός (bullying) και με ένα σωρό άλλα, τα οποία σκιαγραφούν αυτό που οι ειδικοί ονομάζουν ως νεανική παραβατικότητα, έχουν δυστυχώς μετατραπεί σε καθημερινότητα για τους μαθητές μας. Πλέον έχουμε φτάσει στο σημείο να ακούμε, σχεδόν σε καθημερινή βάση, για βανδαλισμούς στα σχολεία, βία, περιστατικά ακραίου πολλές φορές bullying, ακόμη και για μαθητές που πουλούν συμμαθήτριές τους. Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι είναι μεμονωμένα περιστατικά και ότι δεν πρέπει να στιγματίζεται το δημόσιο (κυρίως) σχολείο. Τι γίνεται όμως αν τα περιστατικά αυτά δεν είναι μεμονωμένα;
Δέκα χρόνια, 25 περιστατικά
Ο «Π», με αφορμή τον πρόσφατο περιστατικό με τον θάνατο του 17χρονου, ανέτρεξε στο αρχείο του, εντόπισε και παρουσιάζει μερικά εκ των πιο χαρακτηριστικών περιστατικών κάθε μορφής βίας που έλαβαν χώρα, εντός σχολικών μονάδων, με πρωταγωνιστές μαθητές κάθε ηλικίας, την τελευταία δεκαετία. Μιλάμε για περιστατικά πλείστα εκ των οποίων απασχόλησαν για μέρες τον δημόσιο διάλογο, με τις συζητήσεις, όπως αποδεικνύεται εκ των υστέρων, να μην αποφέρουν καρπούς. Μεταξύ άλλων εντοπίσαμε τα εξής:
18 Φεβρουαρίου 2015: Δεκαεπτάχρονος μαθητής, σε Τεχνική Σχολή, τραυμάτισε εν ώρα διαλείμματος με μαχαίρι τέσσερις μαθητές. Η αιτία; Θεώρησε ότι μιλούσαν για εκείνον, ότι τον κοροΐδευαν και τους επιτέθηκε, στέλνοντας δύο εξ αυτών στο νοσοκομείο. Σε κατάθεση που δίνει έπειτα στην Αστυνομία, φέρεται να δηλώνει μεταξύ άλλων ότι το μαχαίρι το μετέφερε καθημερινά μαζί του στο σχολείο για σκοπούς «ασφάλειας».
14 Οκτωβρίου 2016: Δύο μαθήτριες σε Λύκειο της Λεμεσού, επί τρεις ημέρες, επιτίθενται ανά τακτά χρονικά διαστήματα σε συμμαθήτριά τους. Σε μια εκ των επιθέσεων που δέχεται η μαθήτρια, υπάρχουν αυτόπτες μάρτυρες μεταξύ των οποίων και εκπαιδευτικοί. Μετά το σχόλασμα οι δύο ξαναχτύπησαν τη συμμαθήτριά τους, την οποία βρήκαν στη στάση του λεωφορείου. Μάλιστα, η επίθεση ήταν τόσο άγρια που της χτύπησαν το κεφάλι στην άσφαλτο. Η 16χρονη μαθήτρια μεταφέρθηκε από συγγενείς της στο νοσοκομείο, με εκδορές και μελανιές στο κεφάλι της.
16 Φεβρουαρίου 2017: Καθηγητής παίζει ξύλο με μαθήτριά του, εν ώρα μαθήματος. Στο βίντεο που κυκλοφορεί, φαίνεται ότι μέσα στην αίθουσα επικρατεί μια ένταση, με μαθητές να φωνάζουν, τον εκπαιδευτικό να χειροδικεί εναντίον μαθήτριας και αυτή να ανταποδίδει με κτύπημα στο χέρι του.
22 Μαΐου 2018: Μαθητής ξυλοφόρτωσε καθηγητή Λυκείου, ο οποίος του έκανε συστάσεις να καθήσει σε συγκεκριμένη θέση κατά τη διάρκεια εξέτασης. Ο μαθητής δεν υπάκουσε, με αποτέλεσμα τα πνεύματα να οξυνθούν και μετά το τέλος της εξέτασης να «πέσει» ξύλο.
3 Απριλίου 2019: Τέσσερις μαθητές σε Γυμνάσιο της Λάρνακας το σκάνε από το σχολείο τους την ώρα του διαλείμματος, για να «επισκεφθούν» άλλο Γυμνάσιο της περιοχής, όπου επιτέθηκαν και ξυλοκόπησαν 14χρονη μαθήτρια, με την οποία φαίνεται να είχαν προσωπικές διαφορές. Το περιστατικό βιντεοσκοπείται.
24 Μαΐου 2019: Μαθήτριες 13 και 14 χρονών πιάνονται στα χέρια, μέσα σε σχολικό λεωφορείο. Ο οδηγός του λεωφορείου αναγκάζεται να σταματήσει στη μέση της διαδρομής προκειμένου να τις χωρίσει.
15 Μαρτίου 2020: Ήταν λίγο μετά τη μία το μεσημέρι όταν δύο μαθητές, ηλικίας 18 και 17 χρόνων, πιάστηκαν στα χέρια, σε Τεχνική Σχολή στη Λάρνακα. Καθηγητής μπήκε στη μέση για να τους χωρίσει, αλλά δέχεται επίθεση από τον 18χρονο. Στόχος επίθεσης γίνεται και δεύτερος καθηγητής, ο οποίος επιχείρησε να επέμβει. Η βία κατά των δύο καθηγητών έφερε την έντονη αντίδραση των συντεχνιών των καθηγητών (ΟΕΛΜΕΚ, ΟΛΤΕΚ), οι οποίες πραγματοποιούν κοινή στάση εργασίας, δύο ημέρες μετά.
7 Δεκεμβρίου 2020: Δυο ανήλικοι, ηλικίας 15 και 13 ετών, εισήλθαν σε αυλή ιδιωτικού σχολείου στη Λεμεσό και κτύπησαν άλλον μαθητή της σχολής ηλικίας 13 ετών, με αποτέλεσμα να υποστεί κάταγμα στο κεφάλι. Κίνητρο της επίθεσης ήταν η αντιπαράθεση που είχαν μεταξύ τους σε σχέση με ένα διαδικτυακό παιχνίδι.
26 και 28 Σεπτεμβρίου 2021: Ξυλοδαρμός δύο αδελφών σε Γυμνάσιο της Λευκωσίας. Οι άλλοι μαθητές παρακολουθούσαν και φώναζαν «ξύλο – ξύλο». Σαν μην έφθαναν όλα αυτά, κάποιοι βιντεογραφούσαν το περιστατικό.
3 Δεκεμβρίου 2021: Ένας 17χρονός και ένας 18χρονος στήνουν καρτέρι σε 15χρονο μαθητή που φοιτά στο ίδιο Λύκειο μαζί τους και μετά το σχόλασμα τον έβαλαν στο πορτμπαγκάζ του αυτοκινήτου τους και αφού τον έκλεισαν μέσα άρχισαν να τρέχουν. Ο 15χρονος ανέφερε το περιστατικό στη μητέρα του, μαζί με την οποία επισκέφθηκαν τον τοπικό αστυνομικό σταθμό. Στην καταγγελία του ο μαθητής αποκάλυψε ότι δεν ήταν η πρώτη φορά που συνέβη κάτι παρόμοιο.
12 Σεπτεμβρίου 2022: Δεκαεξάχρονος σε Λύκειο της Λευκωσίας δέχεται επίθεση από ομάδα 12 μαθητών. Για το περιστατικό χρειάστηκε να παρέμβουν Αστυνομία και Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας.
14 Σεπτεμβρίου 2022: Δεκατετράχρονος ξυλοκοπείται από συμμαθητές του από αυλή Γυμνασίου στη Λεμεσό. Στο επεισόδιο παρεμβαίνει συνομήλικός τους, που προσπαθεί να μπει ανάμεσα στους δύο. Την ίδια ώρα, άλλοι μαθητές φαίνεται να συμμετέχουν στον ξυλοδαρμό και να χτυπούν επίσης τον μαθητή. Στη συνέχεια, ο 14χρονος εγκατέλειψε το σχολείο και μετέβη σε παρακείμενο φαρμακείο για να αναζητήσει βοήθεια, καθώς έφερε εκδορές και τραύματα στο πρόσωπο.
7 Φεβρουαρίου 2023: Μαθήτριες σε Γυμνάσιο της Πάφου πιάστηκαν στα χέρια, με τη μία να ρίχνει κάτω την άλλη και να τη χτυπά με βία. Οι υπόλοιποι μαθητές, όπως φαίνεται και σε σχετικό βίντεο, ζητωκραυγάζουν χωρίς να προσπαθούν να τις χωρίσουν.
19 Σεπτεμβρίου 2023: Λίγο μετά το τελευταίο κουδούνι, τρεις μαθήτριες Γυμνασίου της Λευκωσίας πιάστηκαν στα χέρια στην αυλή του σχολείου. Και οι τρεις κατέληξαν στο νοσοκομείο.
28 Σεπτεμβρίου 2023: Δεκατριάχρονος μαθητής στη Λάρνακα καταλήγει στο νοσοκομείο, καθώς προηγουμένως δέχθηκε ομαδικό χτύπημα, με οπαδικά κίνητρα.
16 Οκτωβρίου 2023: Συμπλοκή μαθητών σε σχολείο στην Πάφο. Οι δύο μαθητές διακομίστηκαν στο νοσοκομείο. Αφορμή ήταν ένα τυχαίο σπρώξιμο.
24 Οκτωβρίου 2023: Στην Πάφο έξι μαθητές της Τεχνικής Σχολής αποβλήθηκαν διά παντός, καθώς ξυλοκόπησαν δύο συμμαθητές τους. Ο ένας εκ των μαθητών που αποβλήθηκαν φέρεται να εμπλέκεται και σε επεισόδιο που σημειώθηκε, κατά το οποίο καθηγητής είχε τραυματιστεί από ρίψη καρέκλας.
4 Δεκεμβρίου 2023: Ομάδα μαθητών φέρεται να σήκωσαν στον αέρα 13χρονο, τον οποίον και έριξαν στο έδαφος, με αποτέλεσμα αυτός να χάσει τις αισθήσεις του και να χρειαστεί η μεταφορά του στο νοσοκομείο. Εκεί διαπιστώθηκε ότι υπέστη κάταγμα ωμοπλάτης.
3 Απριλίου 2024: Μαθητής κατήγγειλε καθηγήτρια για ξυλοδαρμό και εκείνη τον κατηγόρησε για λεκτική βία. Αρχικά καταγγέλθηκε από γονείς 16χρονου ότι εκπαιδευτικός φέρεται να τον χτύπησε, ενώ βρισκόταν σε αίθουσα διδασκαλίας. Αμέσως ο ανήλικος παραπέμφθηκε για εξέταση και, αφότου έλαβε τις πρώτες βοήθειες, επέστρεψε στην οικία του. Την επόμενη ημέρα, η καθηγήτρια μετέβη στον ίδιο σταθμό καταγγέλλοντας λεκτική βία εις βάρος της εν ώρα μαθήματος.
11 Απριλίου 2024: Σε κλειστή συνεδρία της Επιτροπής Παιδείας της Βουλής, στην παρουσία της ίδια της υπουργού Παιδείας, Αθηνάς Μιχαηλίδου, αποκαλύπτεται ότι μαθητής έπεσε θύμα σεξουαλικής κακοποίησης από συμμαθητή του και, σχεδόν δύο μήνες μετά, θύτης και θύμα συνέχιζαν να πηγαίνουν στο ίδιο σχολείο. Τις μέρες που ακολούθησαν εκείνης της έντονης συνεδρίας στην Επιτροπή Παιδείας (αφού, παρά το γεγονός ότι η συνεδρία ήταν κλειστή, οι φωνές των βουλευτών ακούγονταν μέχρι έξω), είδαν το φως της δημοσιότητας και άλλες καταγγελίες όπως αυτή της μητέρας ενός 12χρονου, του οποίου συμμαθητές του φέρεται να του κατέβασαν το παντελόνι, κι αφού τον κορόιδεψαν, τον ξυλοκόπησαν.
11 Σεπτεμβρίου 2024: Παιδί με αναπηρία που φοιτά σε σχολείο στη Λεμεσό δέχεται συστηματικά bullying από συμμαθητές του. Η λεκτική και σωματική βία συμβαίνει για δεύτερη χρονιά, αναφέρει η μητέρα του, λέγοντας με παράπονο ότι έχουν πείσει το παιδί της ότι δεν πρέπει να ζει λόγω της αναπηρίας του. Το παιδί αρνείται να πάει στο σχολείο, είναι τρομοκρατημένο, μένει με τη γιαγιά του και όλη η οικογένεια βρίσκεται σε εγρήγορση, δηλώνει η μητέρα. Η Διεύθυνση του σχολείου, είπε, είναι ενήμερη, χωρίς να γίνει οτιδήποτε.
18 Οκτωβρίου 2024: Μια εβδομάδα σε ιδιωτικό νοσηλευτήριο πέρασε μαθήτρια Γυμνασίου στη Λεμεσό, λόγω επίθεσης που δέχθηκε από τρεις συμμαθήτριές της. Βίντεο δείχνει τις μαθήτριες να έχουν επιδοθεί σε έναν αγώνα ανελέητου ξύλου και γύρω τους συμμαθητές-θεατές να παρακολουθούν αμέτοχοι. Κάποιοι μάλιστα επιθυμούν και παροτρύνουν τις μαθήτριες για τις επόμενές τους κινήσεις.
14 Ιανουαρίου 2025: Μητέρα κοριτσιού (10 ετών), το οποίο φοιτά σε δημοτικό σχολείο στη Λάρνακα, κατήγγειλε ότι η κόρη της έπεσε θύμα άγριου ξυλοδαρμού από συμμαθητές της. Σύμφωνα με τα όσα ανέφερε η μητέρα στην καταγγελία προς την Αστυνομία, ένας εκ των μαθητών έριξε το παιδί της κάτω και πίεζε με το γόνατο το σβέρκο του.
22 Ιανουαρίου 2025: Mαθητές Γυμνασίου πιάστηκαν στα χέρια την ώρα του διαλείμματος, με τον έναν από τους τρεις να καλεί για «ενισχύσεις», τον αδερφό του, ο οποίος φοιτά σε Λύκειο. Ο τελευταίος μετέβη στο σχολείο μαζί με φίλους του για να ζητήσει τον λόγο, με αποτέλεσμα να προκληθεί αναστάτωση και να κριθεί αναγκαία η παρέμβαση της Αστυνομίας.
11 Μαρτίου 2025: Μαθητές σε Λύκειο της Λεμεσού δημιούργησαν και διέδωσαν πορνογραφικό υλικό που απεικονίζει μεταξύ άλλων και παιδιά μέσω εφαρμογής τεχνητής νοημοσύνης (AI). Στις φωτογραφίες τοποθετήθηκαν τα πρόσωπα ανήλικων-συμμαθητών και συμμαθητριών τους, τα οποία μονταρίστηκαν μέσω ΑΙ, με άσεμνο περιεχόμενο. Επίσης, στο υλικό συμπεριλαμβανόταν και το πρόσωπο εκπαιδευτικού. Η υπόθεση έφτασε στην Αστυνομία μετά από καταγγελία προσώπου της σχολικής μονάδας όπου φοιτούν οι ανήλικοι, καθώς το εν λόγω υλικό έπεσε στην αντίληψή του. Το πορνογραφικό υλικό φέρεται να δημοσιεύθηκε σε γκρουπ στο οποίο συμμετέχουν μαθητές του εν λόγω σχολείου, ενώ στη συνέχεια κοινοποιήθηκε και στα social media.
12 συνεδρίες μετά…
Παραπάνω γίνεται αναφορά σε 25 σοβαρά περιστατικά, τα πλείστα εκ των οποίων έλαβαν χώρα από τον Σεπτέμβριο του 2023 μέχρι και σήμερα. Την ίδια περίοδο, το θέμα της βίας στα σχολεία απασχόλησε τρεις διαφορετικές επιτροπές της Βουλής, σε πέραν των 12 συνεδριών. Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων στη Βουλή ακούστηκαν, μεταξύ άλλων, καταγγελίες για:
• Μαθητές που περνούν τα διαλείμματα κλεισμένοι στις τουαλέτες των σχολείων τους, καλώντας τους γονείς τους σε βοήθεια, λόγω εκφοβισμού από συμμαθητές τους
• Μαθήτριες (κυρίως) οι οποίες πέφτουν θύματα reveng porn από συμμαθητές τους και αρνούνται να πάνε ξανά σχολείο
• Μαθητές 14 και 15 ετών που λειτουργούν ως βαποράκια και συνομήλικούς τους χρήστες ναρκωτικών
• Καθηγητές που κλείνουν τα μάτια σε σχέση με χρήση ναρκωτικών εντός των σχολείων, γιατί φοβούνται τις συνέπειες τού να μιλήσουν
• Μαθητές-νταβατζήδες που πουλούν συμμαθήτριές τους είτε σε συμμαθητές τους είτε σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας
Πώς φτάσαμε ώς εδώ;
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, δύο είναι τα ερωτήματα που προκύπτουν: Πρώτον, «πώς φτάσαμε ώς εδώ;», και δεύτερον και πιο σημαντικό, «τι θα πρέπει γίνει από εδώ και πέρα;». Απαντήσεις στα δύο αυτά ερωτήματα επιχειρεί να δώσει μέσω του «Π» η κλινική-σχολική ψυχολόγος δρ Ιφιγένεια Στυλιανού: «Οι σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες, οι οποίες έχουν μεταβάλει σημαντικά το πλαίσιο μέσα στο οποίο μεγαλώνουν τα παιδιά και οι έφηβοι, σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες όπως η κοινωνικοοικονομική ανασφάλεια, η αποδυνάμωση των οικογενειακών και σχολικών δεσμών και η έκθεση σε αρνητικά πρότυπα μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι παράγοντες που συμβάλλουν στην αύξηση των περιστατικών βίας μεταξύ ανηλίκων», αναφέρει, εξηγώντας την ίδια στιγμή ότι θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι πίσω από μια παραβατική συμπεριφορά «βρίσκεται ένα παιδί που διεκδικεί αποδοχή, κατανόηση και καθοδήγηση». Ως προς το τελευταίο, την καθοδήγηση, η δρ Στυλιανού εξήγησε ότι σε μεγάλο βαθμό αυτό είναι δουλειά των γονέων, οι οποίοι συχνά, αντιμετωπίζοντας τις δικές τους προκλήσεις, ενδέχεται να δυσκολεύονται να παρέχουν σταθερά όρια και να καθοδηγήσουν αποτελεσματικά τα παιδιά τους. «Δημιουργείται λοιπόν ένα κενό στο κομμάτι της καθοδήγησης, το οποίο μπορεί να ενισχύσει την τάση των νέων να αναζητούν απαντήσεις μέσα από συμπεριφορές που αποκλίνουν από τα κοινωνικά αποδεκτά πρότυπα». Τέτοιου είδους πρότυπα δημιουργούνται μέσω των social media, με τη δρα Στυλιανού να τονίζει ότι τα social καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο με τον οποίον οι νέοι αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και τον κόσμο γύρω τους.
Τι πρέπει να γίνει
Απαντώντας σε ερώτηση σε σχέση με τους τρόπους με τους οποίους σχολείο και γονείς μπορούν να προστατεύσουν τα παιδιά και τους εφήβους, να προλάβουν καταστάσεις, η δρ Στυλιανού αναφέρθηκε πρωτίστως στον κρίσιμο ρόλο τον οποίο διαδραματίζουν οι γονείς, σημειώνοντας ότι «είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι η ενίσχυση της επικοινωνίας και της εμπιστοσύνης μεταξύ γονέα και εφήβου, καθώς και η ενεργή παρακολούθηση των δραστηριοτήτων του παιδιού συμβάλλουν στη μείωση της παραβατικής συμπεριφοράς». Πρόσθεσε δε, ότι «οι γονείς, στην καθημερινή εμπλοκή τους με τα παιδιά τους, έρχονται συχνά αντιμέτωποι με διλήμματα που δεν έχουν έτοιμες απαντήσεις. Είναι απολύτως φυσιολογικό να αισθάνονται αμήχανοι ή και αβέβαιοι μπροστά στα πρώτα αιτήματα των παιδιών τους για χαλάρωση των ορίων (το αίτημα, για παράδειγμα, να επιστρέψουν πιο αργά στο σπίτι). Εξίσου φυσική είναι και η αμηχανία μπροστά στην πρώτη ενδείξη αντικοινωνικής ή παραβατικής συμπεριφοράς. Αυτό που χρειάζονται οι γονείς δεν είναι ενοχοποίηση αλλά υποστήριξη και καθοδήγηση μέσα από πρακτικές που έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές. Η συνέπεια στους κανόνες είναι σημαντική αλλά δεν αποτελεί από μόνη της πανάκεια. Αυτό που φαίνεται να λειτουργεί είναι η δημιουργία ασφαλών συναισθηματικών δεσμών, η διατήρηση ανοιχτής επικοινωνίας, η ήπια αλλά σταθερή καθοδήγηση, καθώς και η ενίσχυση των θετικών επιλογών του παιδιού. Οι γονεϊκές πρακτικές που συνδυάζουν στοργή με σαφή όρια, ενσυναίσθηση με δομή, αποτελούν ισχυρό προστατευτικό παράγοντα για την πρόληψη παρεκκλινουσών συμπεριφορών».
Όσον αφορά τις ενέργειες που πρέπει να γίνουν από πλευράς σχολείου, η δρ Στυλιανού επισημαίνει «το σχολείο, από την πλευρά του, δεν αποτελεί απλώς χώρο μάθησης αλλά έναν κρίσιμο κόμβο υποστήριξης και ενδυνάμωσης όλων των παιδιών. Η συμπερίληψη των 'δύσκολων' μαθητών αποτελεί δείκτη ενός εκπαιδευτικού συστήματος που λειτουργεί υποστηρικτικά. Η ύπαρξη σταθερών, διαθέσιμων ενηλίκων στο σχολικό πλαίσιο, η ενίσχυση θετικών κοινωνικών προτύπων, η ανάπτυξη προγραμμάτων συναισθηματικής αγωγής και η καλλιέργεια της συμμετοχής μπορούν να μετατραπούν σε σημαντικούς παράγοντες αποτροπής παραβατικών εκφράσεων».
