Επάρκεια συντάξεων - Καθηγητές Χρηματοοικονομικών χτυπούν καμπανάκι

Στο σκοτάδι βρίσκονται οι Κύπριοι για τις συντάξεις που θα λαμβάνουν στο μέλλον, με καθηγητές χρηματοοικονομικών να χτυπούν καμπανάκι για την αναγκαιότητα ενίσχυσης της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης, ενώ παράλληλα ζητούν τη σύσταση Ανεξάρτητης Εποπτικής Αρχής για τον συνταξιοδοτικό και τον ασφαλιστικό τομέα.

Παράλληλα, κάνουν αναφορά στη χαμηλή εμπιστοσύνη των πολιτών σε θέματα ασφάλισης αλλά και στην τάση μακροχρόνιας αποταμίευσης, που πάσχει στην Κύπρο, τονίζοντας την ανάγκη μακροχρόνιου σχεδιασμού.

Με αφορμή την τελευταία δημοσιοποίηση των ευρημάτων της Aon για τα επίπεδα συνταξιοδοτικής επάρκειας, ο «Π» ζήτησε από καθηγητές χρηματοοικονομικών να καταγράψουν τις αντιλήψεις των Κυπρίων για τις συντάξεις που αναμένουν ότι θα λαμβάνουν στο μέλλον.

Τα ευρήματα και οι διαπιστώσεις των ακαδημαϊκών είναι ανησυχητικά.

Ο αναπληρωτής καθηγητής Χρηματοοικονομικής στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου και πρόεδρος του Financial Wellbeing Institute, Παναγιώτης Χ. Ανδρέου, επεσήμανε στον «Π» ότι «εάν επιθυμούμε οι πολίτες να διατηρήσουν έναν αξιοπρεπή τρόπο διαβίωσης με ποιότητα ζωής στα χρόνια της συνταξιοδότησης, οφείλουμε πρώτα να διασφαλίσουμε ότι κατανοούν τι σημαίνει συνταξιοδοτική επάρκεια, ποιο είναι το ύψος των αναγκών τους και ποια είναι τα εργαλεία που έχουν στη διάθεσή τους για να προγραμματίσουν εγκαίρως».

Σύμφωνα με τον κ. Ανδρέου, τα ευρήματα από τις μελέτες του ΤΕΠΑΚ και του Financial Wellbeing Institute, οι οποίες ξεκίνησαν το 2016, καταγράφουν ανησυχητικά στατιστικά και παρέχουν ενδείξεις ότι η απουσία επαρκούς συνταξιοδοτικού σχεδιασμού σχετίζεται, μεταξύ άλλων, και με την έλλειψη χρηματοοικονομικής γνώσης.

«Οι μελέτες αυτές δείχνουν ότι περίπου 6 στους 10 Κύπριους ηλικίας 18 έως 64 ετών είναι χρηματοοικονομικά αναλφάβητοι, με το φαινόμενο αυτό να είναι ακόμη πιο έντονο στους νέους», επισημαίνει.

Παράλληλα, σχεδόν το 70% του πληθυσμού δηλώνει ότι δεν έχει λάβει, ούτε προτίθεται να λάβει, μέτρα για τη δημιουργία αποθεματικών πέραν της κρατικής σύνταξης.

«Το γεγονός αυτό δεν οφείλεται μόνο σε αδράνεια ή αμέλεια, αλλά πιθανότατα και σε έλλειψη κατανόησης του προβλήματος και των μακροπρόθεσμων συνεπειών του. Η κατάσταση γίνεται ακόμη περισσότερο ανησυχητική από ένα δεύτερο κρίσιμο εύρημα που δείχνει ότι το 34% των Κυπρίων δεν γνωρίζει το ποσό που θα λάβει από το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, ενώ το 28% υπερεκτιμά το ύψος της σύνταξης που θα λάβει», υποδεικνύει.

Ένας ακόμη παράγοντας που δυσχεραίνει τον ορθολογικό προγραμματισμό, αναφέρει, είναι η χαμηλή εμπιστοσύνη στους επαγγελματίες συμβούλους.

Αναγκαιότητα η ενίσχυση χρηματοοικονομικής παιδείας

Η λύση στο πρόβλημα αυτό προϋποθέτει την ενίσχυση της χρηματοοικονομικής παιδείας, ξεκινώντας πρώτα και κύρια από το σχολείο, εκτιμά.

Παράλληλα, εκφράζει την άποψη ότι είναι απαραίτητο να ενισχυθεί η θεσμική εμπιστοσύνη, μέσα από διαφάνεια, δεοντολογία και υπευθυνότητα από την πλευρά των επαγγελματιών της αγοράς. 

Εισήγηση για Ανεξάρτητη Εποπτική Αρχή

Ο καθηγητής Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου που ειδικεύεται ερευνητικά και σε θέματα ασφάλισης και συντάξεων, Ανδρέας Μιλιδώνης, εισηγείται την επαναφορά του νομοσχεδίου του 2017 για σύσταση Ανεξάρτητης Εποπτικής Αρχής για τον συνταξιοδοτικό και τον ασφαλιστικό τομέα, η οποία να λειτουργεί με καθαρά τεχνοκρατικά κριτήρια κάτω από την ομπρέλα της ΕΕ.

Τονίζει ότι μία Ανεξάρτητη Αρχή θα δημιουργήσει προοπτικές ενίσχυσης της εμπιστοσύνης των πολιτών στον τομέα ασφάλισης και συντάξεων, αυξάνοντας την τάση μακροχρόνιας αποταμίευσης που πάσχει στην Κύπρο σε σχέση με την ΕΕ. 

Συνεχίζοντας, είπε ότι σε περίπτωση που το ιδανικό σενάριο για τη δημιουργία αυτής της Ανεξάρτητης Αρχής δεν προχωρήσει, τότε μια τέτοια Αρχή θα μπορούσε να δημιουργηθεί εντός της Κεντρικής Τράπεζας, όπως εισηγήθηκε σε παλαιότερή του παρέμβαση το 2021.

Τα επιχειρήματα υπέρ μιας τέτοιας κίνησης έχουν να κάνουν με την ανεξαρτησία του θεσμού της Κεντρικής Τράπεζας και τα υψηλά επίπεδα αξιοπιστίας της, και το γεγονός ότι η εποπτεία ασφαλιστικών εταιρειών αλλά και συνταξιοδοτικών ταμείων σε πέραν του 80% των ευρωπαϊκών χωρών, βρίσκεται κάτω από μια Ανεξάρτητη Αρχή, όπως για παράδειγμα την Κεντρική Τράπεζα αυτής της χώρας.

Ο κ. Μιλιδώνης σημείωσε ότι με βάση την επικείμενη «Ένωση Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων», αναμένεται ότι, τόσο τα ασφαλιστικά όσο και συνταξιοδοτικά προϊόντα θα συμβάλλουν ως μερικά από τα μέσα, μέσω των οποίων ο μέσος πολίτης θα έχει την ευκαιρία να συμμετέχει σε επενδύσεις χαμηλού ρίσκου.

Σύμφωνα με τον κ. Μιλιδώνη, χρειάζεται επίσης αύξηση της διαφάνειας, με τη διάθεση δεδομένων για τις ασφαλιστικές εταιρείες και τα συνταξιοδοτικά ταμεία για έρευνα, όπως σε πολλές άλλες ανεπτυγμένες χώρες. Την ίδια ώρα, χρειάζονται δείκτες φερεγγυότητας (για ασφαλιστικές εταιρείες) ή αξιολογήσεις και δείκτες χρηματοδότησης (για συνταξιοδοτικά ταμεία) ή αξιολογήσεις.

Παράλληλα, ζητά αύξηση της διαφάνειας με δημόσια διαθεσιμότητα και σύγκριση των αποδόσεων των επενδύσεων για ασφαλιστικά και συνταξιοδοτικά προϊόντα, δημόσια διαθεσιμότητα και σύγκριση των χρεώσεων και των τελών από τις ασφαλιστικές εταιρείες και τα συνταξιοδοτικά ταμεία καθώς και δημοσίευση δεδομένων σχετικά με την εταιρική διακυβέρνηση, την οργανωτική δομή και τη συμμόρφωση.

Τονίζει ότι χρειάζεται μακροχρόνιος σχεδιασμός σε θέματα συνταξιοδοτικών και ασφαλιστικών προϊόντων, ιδιαίτερα στον κλάδο ζωής καθώς όπως αναφέρει, τόσο οι συντάξεις όσο και οι ασφάλειες έχουν μακροχρόνιο ορίζοντα εκπλήρωσης.

Πρόβλημα η επάρκεια συντάξεων

Σύμφωνα με τον διευθύνοντα σύμβουλο της Aon, Φίλιππο Μαννάρη, το κυριότερο συνταξιοδοτικό πρόβλημα στην Κύπρο είναι η επάρκεια των συντάξεων. Τονίζει ότι η συζήτηση για συνταξιοδοτική μεταρρύθμιση δεν πρέπει να περιορίζεται στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων ή στο συνταξιοδοτικό των δημοσίων υπαλλήλων μόνο, καθώς οι προκλήσεις αφορούν όλους τους εργαζομένους και πρέπει να αντιμετωπιστούν με μια πιο ολιστική στρατηγική.

Επισημαίνει ότι για τη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος υπάρχουν ορισμένες βασικές κατευθύνσεις, όπως:

1 Η αύξηση της κάλυψης των εργαζομένων από επαγγελματικά συνταξιοδοτικά συστήματα μέσω της υποχρεωτικής συμμετοχής σε επαγγελματικά συνταξιοδοτικά σχέδια (πχ. ταμεία προνοίας), για παράδειγμα μέσω της εισαγωγής ενός συστήματος υποχρεωτικής αυτόματης εγγραφής και κυρίως των εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα, οι οποίοι στη μεγάλη πλειονότητά τους δεν συμμετέχουν σε συμπληρωματικά επαγγελματικά σχέδια του 2ου Πυλώνα.

2 Η αύξηση του ρυθμού και της διάρκειας της αποταμίευσης για βελτίωση των συνταξιοδοτικών πόρων μέσω των επαγγελματικών σχεδίων του 2ου Πυλώνα, π.χ. με εφαρμογή υποχρεωτικής ελάχιστης συνεισφοράς από τους εργαζόμενους, τους εργοδότες και το κράτος (στη βάση όρων και κριτηρίων).

Επίσης, με την εισαγωγή μη οικονομικών ρυθμίσεων, όπως τον περιορισμό ανάληψης ωφελημάτων παρά μόνο για συνταξιοδοτικούς σκοπούς, π.χ. με τη συμπλήρωση της ηλικίας κανονικής αφυπηρέτησης με ευελιξία για μερική ανάληψη από μικρότερες ηλικίες (π.χ. 55^ο έτος με ελάχιστα έτη ασφάλισης), αλλά με φορολογικά αντικίνητρα.

Επιπρόσθετα, μπορούν να γίνουν ρυθμίσεις σε ό,τι αφορά τη μέθοδο είσπραξης των συνταξιοδοτικών ωφελημάτων, ώστε αντί να λαμβάνεται 100% ως εφάπαξ, να δοθούν κίνητρα για σταδιακές τακτικές αναλήψεις σε ισόβια βάση, προκειμένου να ενισχυθεί το συνταξιοδοτικό εισόδημα, με ανάλογες προσαρμογές στη φορολογική νομοθεσία.

3 Η ενίσχυση του εποπτικού και ρυθμιστικού πλαισίου για αύξηση της διαφάνειας, εμπιστοσύνης στο νέο αυτό σύστημα συντάξεων.