Η κακοκαιρία Daniel, η οποία έπληξε την Ελλάδα και τη Λιβύη, είναι η τρανή απόδειξη ότι η κλιματική αλλαγή έχει πλέον αναβαθμιστεί σε κλιματική κρίση. Μετά από τις πρωτοφανείς θερμοκρασίες του καλοκαιριού, τόσο στην Κύπρο όσο και σε άλλες χώρες της Μεσογείου, ήρθαν οι ακραίες βροχοπτώσεις οι οποίες έπνιξαν τη Θεσσαλία στην Ελλάδα και την πόλη Ντέρνα στη Λιβύη. Σύμφωνα με τα στοιχεία που δόθηκαν στη δημοσιότητα από τους ειδικούς στην Ελλάδα, σε κάποιες περιοχές σημειώθηκαν σε μερικές ώρες βροχοπτώσεις οι οποίες έφτασαν έως τα 800 χιλιοστόμετρα ανά στρέμμα. Αυτό μεταφράζεται, σύμφωνα με τους ειδικούς, σε 800 τόνους νερού σε μια έκταση χιλίων (1.000) τετραγωνικών μέτρων. Οι δύο χώρες φάνηκαν ανέτοιμες να αντιμετωπίσουν μια τέτοιας έντασης βροχόπτωση, κυρίως όσον αφορά τις υποδομές και την προετοιμασία. Πόσο έτοιμη θα ήταν η Κύπρος σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο;
«Αγνοούμε τις συνθήκες»
Ο πολεοδομικός μας σχεδιασμός δεν λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι βρισκόμαστε κάτω από συνθήκες κλιματικής κρίσης και ότι η Μεσόγειος είναι hotspot, δηλώνει στον «Π» η δρ Ξένια Λοϊζίδου, πολιτικός ,μηχανικός και ακτομηχανικός. Το πιο πάνω φαίνεται από το γεγονός ότι έχουμε γεμίσει τις πόλεις με τσιμέντα, δημιουργώντας πλατείες, ενώ ασφαλτοστρώνουμε συνεχώς, εξηγεί. Ακόμα ένα σοβαρό πρόβλημα, είναι το γεγονός ότι μπαζώνονται τα αργάκια, από τα οποία θα μπορούσαν να διαφύγουν ποσότητες νερού σε περίπτωση ενός έντονου και πρωτοφανούς πλημμυρικού φαινομένου. Σύμφωνα με την κ. Λοϊζίδου, όλες οι πόλεις της Κύπρου θα αντιμετωπίσουν σοβαρό πρόβλημα σε ένα πλημμυρικό φαινόμενο, καθώς είναι κτισμένες πάνω σε κοίτες ποταμών. Σε πολλές περιπτώσεις, εξηγεί, αγωγοί όμβριων υδάτων μέσα στις πόλεις ήταν στο παρελθόν αργάκια, ωστόσο έχουν μετατραπεί σε οχετούς, πάνω από τους οποίους, πλέον, περνούν δρόμοι και είναι κτισμένα σπίτια. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα οι δρόμοι και, κατ’ επέκταση, ολόκληρες οικιστικές περιοχές να πλημμυρίσουν, αν η ποσότητα του νερού που θα περνά από κάτω είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτήν που μπορεί να αντέξει ο αγωγός. Φαινόμενα όπως πίδακες που εκσφενδονίζουν νερό μέσα από δρόμους, όπως έχουμε δει στο παρελθόν να συμβαίνει σε περιοχές της Κύπρου που είχαν πλημμυρίσει, δημιουργούνται με αυτόν τον τρόπο. Η δρ Λοϊζίδου θίγει και το θέμα των λιμνών, όπως είναι αυτή του Παραλιμνίου, της Ορόκλινης, καθώς και οι αλυκές, που αποτελούν τα χαμηλότερα σημεία λεκανών απορροής. Συνεπεία αυτού, αν σημειωθεί μια έντονη βροχόπτωση, είναι φυσιολογικό το να αυξηθεί η στάθμη της λίμνης, γι’ αυτό και χρειάζεται, περιμετρικά και σε απόσταση κάποιων εκατοντάδων μέτρων, να μην υπάρχουν κτήρια. Τις συνέπειες της δόμησης πολύ κοντά σε λίμνες και πάνω σε ποτάμια τις είδαμε μέσα από τις σοβαρές πλημμύρες που σημειώθηκαν στην περιοχή του Παραλιμνίου και της Αγίας Νάπας, επισημαίνει.
Αστοχία αντιπλημμυρικών έργων
Ο Κωνσταντίνος Κωνσταντή, πρόεδρος του Επιστημονικού Τεχνικού Επιμελητηρίου Κύπρου (ΕΤΕΚ), κληθείς να τοποθετηθεί επί του θέματος, ανέφερε πως «δυστυχώς, στην Κύπρο δεν έχουμε ακόμη ολοκληρωμένο δίκτυο αποχέτευσης όμβριων και για αυτό και θα πρέπει να προχωρήσει η εγκατάσταση του συστήματος και στις περιοχές που δεν έχει εγκατασταθεί ακόμη». Επισημαίνει, ακόμη, ότι η αστοχία των περισσότερων αντιπλημμυρικών έργων που παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια στη Μεσόγειο, αλλά και παγκόσμια, θα πρέπει να προβληματίσει. Συνεπώς, θα πρέπει να προσαρμόσουμε τον τρόπο που σχεδιάζουμε και κατασκευάζουμε υποδομές, όπως συστήματα αποχέτευσης ομβρίων υδάτων σε αστικούς δρόμους, στα νέα δεδομένα. Επίσης, προσθέτει πως οι σχετικά πρόσφατες έντονες βροχοπτώσεις στην περιοχή της Αμμοχώστου ανέδειξαν και το πρόβλημα του μπαζώματος ποταμών και ρυακιών, καθώς και την ανάγκη προστασίας και διατήρησης των υδατορεμάτων και ρυακιών στην αρχική και φυσική τους μορφή. Ταυτόχρονα, κατέδειξαν τα προβλήματα που ενέχει η κατάργηση υδατορεμάτων σε ιδιωτική γη εξαιτίας των πιέσεων για ανάπτυξη. Κληθείς να αναφερθεί στις εισηγήσεις του ΕΤΕΚ, ο κ. Κωνσταντή τόνισε πως, χωρίς να παραγνωρίζεται η αναγκαιότητα υλοποίησης αντιπλημμυρικών έργων, η διαχείριση του πλημμυρικού κινδύνου δεν δύναται να βασίζεται εξ ολοκλήρου στην υλοποίηση αντιπλημμυρικών έργων, που συχνά είναι εξαιρετικά δαπανηρά και χρονοβόρα στην κατασκευή τους.
Οφείλουμε να επανεξετάσουμε τον σχεδιασμό δρόμων και συστημάτων αποχέτευσης όμβριων υδάτων, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν καλύτερα σε τέτοια ακραία φαινόμενα. Επιπρόσθετα, τα συστήματα αυτά θα πρέπει να διατηρούνται καθαρά και σε καλή κατάσταση. Στο ίδιο πλαίσιο, θα πρέπει να στοχεύσουμε στη διαφύλαξη, τον καθαρισμό και την αποκατάσταση των φυσικών μας υδατορεμάτων, ώστε να δύνανται να συμβάλουν στη συγκράτηση των πλημμυρικών υδάτων στην περίπτωση ενός πλημμυρικού φαινομένου.
Ακόμη, αξίζει να σημειωθεί πως το ποσοστό σφράγισης εδάφους στην Κύπρο, με βάση τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι από τα υψηλότερα στην Ευρώπη. Με αυτό το δεδομένο, οφείλουμε να επανεξετάσουμε τον πολεοδομικό σχεδιασμό των πόλεών μας και να προσαρμοστούμε σε ένα μοντέλο πιο ορθολογικής ανάπτυξης που θα σέβεται το περιβάλλον.
Δεν θα αντέξουμε
Αυτό είναι το συμπέρασμα που απορρέει από τα λεγόμενα του υδρολόγου στο Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, Κώστα Αριστείδου, στον «Π». Στην Κύπρο, η μέση ετήσια βροχόπτωση, αναλόγως περιοχής, κυμαίνεται από 400 μέχρι 450 χιλιοστά, κάτι που σημαίνει ότι στην Ελλάδα καταγράφηκε ακόμα και υπερδιπλάσια ποσότητα βροχής σε μόλις 24 ώρες σε συγκεκριμένες περιοχές.
Αυτό είναι ένα πολύ ακραίο γεγονός το οποίο μεταφράζεται με την περίοδο επαναφοράς, η οποία χρησιμοποιείται για τον σχεδιασμό των υποδομών, σημείωσε ο κ. Αριστείδου. Στην Κύπρο, ο σχεδιασμός των υποδομών, σε συνάρτηση με την περίοδο επαναφοράς, γίνεται στη βάση τού πόσο σημαντική είναι η υποδομή. Αν πρόκειται για ένα φράγμα, η περίοδος επαναφοράς είναι πολύ μεγάλη, 1:10,000 (μία φορά στα 10 χιλιάδες χρόνια) ή/και τη μέγιστη δυνατή πλημμύρα και αφορά στη ροή την οποία μπορεί ο υπερχειλιστής να αντέξει. Τα φράγματα στην Κύπρο θεωρούνται ασφαλή και δεν θα υποστούν ζημιά που θα έχει ολέθριες συνέπειες.Το ερώτημα, όμως, είναι τι θα συμβεί όταν ένας τεράστιος όγκος νερού, που θα περάσει από τον υπερχειλιστή ενός φράγματος, θα προσεγγίσει οχετούς, γεφύρια και κοίτες ποταμών των οποίων η έκταση έχει περιοριστεί. Σε περιπτώσεις έργων υποδομής που αφορούν τη διευθέτηση της κοίτης ενός ποταμού, ενός γεφύρι, ενός οχετού, δρόμου κ.λπ., η περίοδος επαναφοράς είναι 1:50 ή 1:20. Επιπλέον, όσον αφορά τα δίκτυα όμβριων υδάτων στους δρόμους, ο σχεδιασμός είναι για ακόμα πιο μικρή περίοδο επαναφοράς, δηλαδή 1:2 ή 1:5. Ως εκ τούτου, αν επαληθευτεί ένα σενάριο ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως αυτό της κακοκαιρίας Daniel (1:1000), οι υποδομές στις πόλεις της Κύπρου δεν θα είναι αρκετές για να απορροφήσουν τις συνέπειες. Επιπλέον, δεν υπάρχει αρκετός χώρος, παραδείγματος χάριν, κάτω από έναν δρόμο για να τοποθετηθεί ένας οχετός ο οποίος θα δύναται να αντεπεξέλθει σε ένα τόσο ακραίο φαινόμενο χιλιετίας, αν κάτω από την πόλη περνά ένας ποταμός ή αργάκι.
38 περιοχές
Το πρώτο Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας της Κύπρου εγκρίθηκε τον Νοέμβριο του 2016 και στο παρόν στάδιο ολοκληρώνεται η κατάρτιση της αναθεώρησής του και αφορά την περίοδο 2022-2027. Στο πρώτο Σχέδιο περιλαμβάνονταν 19 περιοχές Δυνητικού Σημαντικού Κινδύνου Πλημμύρας, ενώ στο δεύτερο Σχέδιο έχουν προστεθεί ακόμα 19 περιοχές. Ουσιαστικά, ο καθορισμός των περιοχών κινδύνου εντάσσεται στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για τις πλημμύρες, βάσει της οποίας πρέπει να εντοπιστούν οι περιοχές, να γίνουν χάρτες πλημμύρας και μετά να καταρτιστεί ένα σχέδιο διαχείρισης των κινδύνων. Την περασμένη Παρασκευή είχε παρουσιαστεί σε ημερίδα το Σχέδιο Διαχείρισης το οποίο περιλαμβάνει τις 19 νέες περιοχές και τώρα βρίσκεται στη φάση της διαβούλευσης με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Η διαβούλευση αναμένεται να ολοκληρωθεί περί τα τέλη Οκτωβρίου.
Φτιάχνουν φράγματα και λίμνες
Πέραν των αντιπλημμυρικών έργων που υφίστανται, σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΕΤΕΚ, Κωνσταντίνο Κωνσταντή, εκτελούνται έργα που στοχεύουν στην ανάσχεση πλημμυρών, όπως η κατασκευή των δύο αντιπλημμυρικών φραγμάτων στην Αραδίππου. Σε πρόσφατες δηλώσεις του, ο δήμαρχος, Ευάγγελος Ευαγγελίδης, είπε ότι το έργο, το οποίο αναμένεται να περατωθεί τον Ιανουάριο 2024, περιλαμβάνει την κατασκευή δύο φραγμάτων τύπου σκληρού επιχώματος επί των χειμάρρων Καμμίτση και Αρχαγγέλου που αποτελούν τους δύο κύριους συμβάλλοντες του ποταμού Αραδίππου, χωρητικότητας 1.000.000 m3 και 250.000 m3 αντίστοιχα. Τα δύο αυτά φράγματα θα συγκρατούν τις πλημμυρικές ροές για προστασία των κατάντη περιοχών, ενώ προβλέπεται η μέγιστη κατακράτηση 500.000 m3 νερού για την κάλυψη μέρους των αρδευτικών αναγκών της περιοχής αναδασμού Αραδίππου.
Επιπλέον, σύμφωνα με στοιχεία που εξασφάλισε ο «Π» από το Υπουργείο Εσωτερικών, για την περαιτέρω προώθηση και κατασκευή των απαραίτητων αντιπλημμυρικών έργων για την ελαχιστοποίηση των κινδύνων πλημμύρας, που οφείλονται στις συχνές υπερχειλίσεις του χειμάρρου ποταμού Κλήμου στις κατοικημένες περιοχές των δύο Δήμων Λακατάμιας και Έγκωμης, και κατ’ επέκταση η προστασία της ζωής των κατοίκων που ζουν στις εν λόγω περιοχές, καθώς και η ελαχιστοποίηση των κινδύνων πρόκλησης ζημιών από τις πλημμύρες σε ιδιωτικές και δημόσιες περιουσίες, εκπονήθηκε αντιπλημμυρική και υδραυλική μελέτη. Η μελέτη έχει εκπονηθεί από τη συνεργασία των ιδιωτών μελετητών, των αρχιτεκτονικών γραφείων Δ. Τουμαζή και Γ. Καραβοκύρη, με αναθέτουσα αρχή το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, και η οποία κατέδειξε την αναγκαιότητα της κατασκευής των δύο λιμνών κατακράτησης. Την κατασκευή τεχνητής Λίμνης «Α» στην περιοχή του παλαιού αεροδρομίου Λευκωσίας, και την κατασκευή τεχνητής Λίμνης «Β» στην περιοχή της Κρατικής Έκθεσης στη Μακεδονίτισσα, με σκοπό την κατακράτηση των όμβριων υδάτων, που μέχρι σήμερα μαζεύονται στη λεκάνη απορροής τής εν λόγω περιοχής και διοχετεύονται στην κοίτη του χειμάρρου ποταμού Κλήμου.
Πόσο έτοιμοι είναι οι Δήμοι;
Ο Ντίνος Λογίδης, πολιτικός μηχανικός, λειτουργός Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου Λευκωσίας, αναφέρει στον «Π» ότι τα τελευταία 8 χρόνια το δίκτυο οχετών έχει επεκταθεί σε πέραν των 260 δρόμων της Λευκωσίας, ενώ δόθηκε προτεραιότητα σε περιοχές που παρουσίαζαν προβλήματα πλημμυρών. Το δίκτυο που κατασκευάζεται μπορεί να ανταποκριθεί, και σύμφωνα με τους υπολογισμούς τους να διοχετεύσει μεγάλους όγκους νερού. Σε έναν πολύ μεγάλο βαθμό, η Λευκωσία δεν αντιμετωπίζει πλέον μεγάλα προβλήματα σε περίπτωση έντονων βροχοπτώσεων. Υπάρχουν ακόμη κάποιες περιοχές που πρέπει να τύχουν χειρισμού και προγραμματίζονται έργα στο σύντομο μέλλον. Τέτοια είναι η περιοχή Φανερωμένης. Υπάρχουν, επίσης, κάποιοι παλιοί μεγάλοι οχετοί, σε λεωφόρους κυρίως, που χρήζουν επιδιόρθωσης, μολονότι οι οχετοί αυτοί βρίσκονται σε πλήρη λειτουργία.
Από πλευράς του, ο δήμαρχος Λάρνακας, Ανδρέας Βύρας, τόνισε πως έχουν ολοκληρωθεί έργα περίπου 15 εκατομμυρίων ευρώ, με ένα δίκτυο όμβριων υδάτων μήκους αρκετών χιλιομέτρων, καθώς και δύο μεγάλα αντλιοστάσια. Ο δήμος εξασφάλισε ένα ποσό 18 εκατομμυρίων ευρώ από το πρόγραμμα Θάλεια 2021-2027 και αυτή τη στιγμή είναι σε εξέλιξη ακόμα τέσσερα αντιπλημμυρικά έργα και σε διαδικασία σχεδιασμού βρίσκονται ακόμα δύο έργα, ενώ σύντομα θα προκηρυχθεί διαγωνισμός για προσφορές για έργα στην περιοχή Καμάρες.
Στην Πάφο έχει δημιουργηθεί ένα σύγχρονο δίκτυο συλλογής όμβριων υδάτων, είπε στον «Π» ο δήμαρχος, Φαίδωνας Φαίδωνος. Ωστόσο, αν κτυπηθούμε από ακραία καιρικά φαινόμενα ανάλογα της κακοκαιρίας Daniel, το δίκτυο δεν μπορεί να αντεπεξέλθει, τόσο στην Πάφο όσο και στις άλλες πόλεις. Επίσης, με τον τρόπο που είναι δομημένες κάποιες περιοχές, σε περίπτωση ακραίων φαινομένων θα διατρέξουν κίνδυνο. Η πόλη της Πάφου, ωστόσο, δεν θα κινδυνεύσει, εκτιμά ο κ. Φαίδωνος, εξηγώντας ότι τα νερά, λόγω υψομέτρου, θα κατευθυνθούν προς τη θάλασσα. Ωστόσο, κίνδυνο θα διατρέξουν κάποιες μεμονωμένες κατοικίες. Ο «Π» επιχείρησε να μιλήσει και με τον Δήμο Λεμεσού για το θέμα, ωστόσο δεν κατέστη δυνατό.
