Τις τελευταίες εβδομάδες μέσα από κυρίως τα social media υπάρχει προβληματισμός και ανησυχία λόγω των συχνών και σε κάποιες περιπτώσεις επίμονων ιχνών συμπύκνωσης (contrails), με τη θεωρία ότι μας ψεκάζουν για να μην βρέξει. Αντιλαμβανόμαστε πόσο πολυπόθητες είναι οι βροχές μετά από ένα μακρύ και ξηροθερμικό καλοκαίρι όπως έχουμε κάθε χρόνο στη Κύπρο και κυρίως φέτος που διανύουμε και μια παρατεταμένη ανομβρία και για αυτό το λόγο θα θέλαμε να σας αναφέρουμε κάτω από ποιες συνθήκες δημιουργούνται αυτά τα ίχνη και γιατί είναι εντονότερα στην περιοχή μας κυρίως κατά το φθινόπωρο.
Αρχικά, πρέπει να εξηγήσουμε τι είναι τα ίχνη συμπύκνωσης (contrails) και κάτω από ποιες προϋποθέσεις δημιουργούνται ή/και συντηρούνται/μεγαλώνουν:
Τα ίχνη συμπύκνωσης (contrails) είναι λεπτές και μακριές λευκές γραμμές νεφών που σχηματίζονται πίσω από τα αεροπλάνα και οφείλονται στη συμπύκνωση των υδρατμών που περιέχονται στα καυσαέρια των αεροσκαφών καθώς το υποπροϊόν της καύσης καυσίμου είναι οι υδρατμοί. Η συμπύκνωση των υδρατμών αποτελεί καθαρά φυσικό φαινόμενο και οφείλεται στις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες (συνήθως κάτω από τους -40°C) που επικρατούν στα μεγάλα υψόμετρα στα οποία κινούνται τα αεροπλάνα. Μικροσκοπικά σωματίδια από τον κινητήρα, γνωστά ως πυρήνες συμπύκνωσης, λειτουργούν ως σημεία εκκίνησης για να γίνει η συμπύκνωση, αφήνοντας τα λεπτά ίχνη από παγοκρυστάλλους πίσω από τους κινητήρες του αεροπλάνου. Ο χρόνος κατά τον οποίο τα ίχνη συμπύκνωσης είναι ορατά εξαρτάται από τα ποσά υγρασίας που παρατηρούνται στο ύψος πτήσης:
- Aν τα επίπεδα υγρασίας είναι χαμηλά, τότε παρατηρείται η φυσική διαδικασία της εξάχνωσης (sublimation). Η εξάχνωση είναι η διαδικασία κατά την οποία μια ουσία μετατρέπεται απευθείας από τη στερεή στην αέρια φάση, χωρίς να περάσει από την υγρή. Σε μια ξηρή ατμόσφαιρα, οι παγοκρύσταλλοι θα εξαχνωθούν και θα σταματήσουν να είναι ορατοί, με αποτέλεσμα οι λεπτές λευκές γραμμές να διαλύονται πολύ γρήγορα καθώς το αεροσκάφος συνεχίζει την πορεία του.
- Αν τα επίπεδα υγρασία είναι υψηλά, τότε οι παγοκρύσταλλοι διατηρούνται με αποτέλεσμα οι γραμμές που αφήνουν τα αεροσκάφη να παραμένουν στον ουρανό για αρκετές ώρες και κάποιες φορές μπορούν να “απλώσουν” σε νέφη τύπου Cirrus (θύσσανοι).
Στην εικόνα πιο κάτω βλέπετε το skew-T πάνω από την Κύπρο για αργά το απόγευμα της Τετάρτης (05/11/2025), ημέρα κατά την οποία παρατηρήθηκαν contrails πάνω από το νησί μας καθώς και εσείς μας στείλατε διάφορες φωτογραφίες. Με πολύ απλά λόγια, το πιο κάτω διάγραμμα μας δίνει πληροφορίες για το κατακόρυφο προφίλ της τροπόσφαιρας (πως μεταβάλλεται η θερμοκρασία, σημείο δρόσου και η κατεύθυνση/ένταση ανέμου καθ’ ύψος).
Στην εικόνα πιο κάτω βλέπετε το skew-T πάνω από την Κύπρο για αργά το απόγευμα της Τετάρτης (05/11/2025), ημέρα κατά την οποία παρατηρήθηκαν contrails πάνω από το νησί μας καθώς και εσείς μας στείλατε διάφορες φωτογραφίες. Με πολύ απλά λόγια, το πιο κάτω διάγραμμα μας δίνει πληροφορίες για το κατακόρυφο προφίλ της τροπόσφαιρας (πως μεταβάλλεται η θερμοκρασία, σημείο δρόσου και η κατεύθυνση/ένταση ανέμου καθ’ ύψος).
Η κόκκινη γραμμή μας δίχνει τη θερμοκρασία αέρα και η πράσινη γραμμή το σημείο δρόσου. Όσο πιο κοντά βρίσκονται αυτές οι 2 γραμμές, τόσο πιο υψηλά είναι τα επίπεδα υγρασίας ενώ όσο πιο μακριά βρίσκονται αυτές οι γραμμές, τόσο πιο χαμηλά είναι τα επίπεδα υγρασίας. Στην περίπτωση που οι 2 γραμμές συναντιούνται, τα επίπεδα υγρασίας βρίσκονται στο 100%. Όπως λοιπόν βλέπετε και πιο κάτω, οι 2 αυτές γραμμές βρίσκονται εξαιρετικά κοντά και συναντώνται μεταξύ των 250-300hPa (αυτό αντιστοιχεί με υψόμετρο μεταξύ 30.000-34.000 πόδια). Το τυπικό υψόμετρο πτήσης για επιβατικά αεροπλάνα κυμαίνεται κατά κύριο λόγο μεταξύ 30.000-40.000 πόδια. Αυτό λοιπόν μας υποδηλώνει ότι η υγρασία στο τυπικό υψόμετρο πτήσης έφτανε μέχρι και το 100% με αποτέλεσμα τα ίχνη συμπύκνωσης σε αυτό το επίπεδο να μπορούν να διατηρηθούν για ώρες και να μην διαλύονται γρήγορα. Επίσης κάποιες φορές παρατηρούνται και διακεκομμένες γραμμές συμπύκνωσης και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα αεροπλάνα μπορεί να περάσουν μέσα από αέριες μάζες με διαφορετικά επίπεδα υγρασίας καθώς κινούνται σε μια ευθεία ή καθώς αλλάζουν υψόμετρο.
Η συχνότητα εμφάνισης των ιχνών συμπύκνωσης εννοείται πως έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια με τη συνεχιζόμενη αύξηση των πτήσεων που παρατηρείται παγκόσμια, κάτι που έχει ως συνεπακόλουθο και την αύξηση των επιβατικών/εμπορικών αεροπλάνων που διασχίζουν τον εναέριο μας χώρο. Παράλληλα, τα αεροσκάφη πετούν πλέον πολύ ψηλότερα και διαθέτουν ισχυρότερους κινητήρες, οι οποίοι εκπέμπουν περισσότερους υδρατμούς.
Γιατί όμως τα ίχνη συμπύκνωσης είναι συχνότερα και εντονότερα στην περιοχή μας κυρίως κατά το φθινόπωρο (και σε λίγο μικρότερο βαθμό και τον χειμώνα); Αυτό μπορεί να εξηγηθεί και από μετεωρολογικής άποψης:
- Κατά τους φθινοπωρινούς μήνες, η ανώτερη τροπόσφαιρα αρχίζει να ψύχεται σημαντικά καθώς οδεύουμε προς τον χειμώνα ενώ τα νερά της Μεσογείου διατηρούν ακόμα μεγάλο μέρος της θερμότητας τους από το καλοκαίρι με αποτέλεσμα την αυξημένη εξάτμιση και τα υψηλότερα ποσά υγρασίας στις αέριες μάζες κοντά στην επιφάνεια. Τα πιο πάνω αλληλεπιδρούν με τα δυναμικά καιρικά μοτίβα του φθινοπώρου, δημιουργώντας ασταθείς ατμοσφαιρικές συνθήκες και περιοχές υψηλών επιπέδων υγρασίας στην ανώτερη τροπόσφαιρα, με αποτέλεσμα να ευνοείται συχνότερα και πιο έντονα ο σχηματισμός ιχνών συμπύκνωσης. Άρα λοιπόν πληρούνται τα 2 κριτήρια που χρειαζόμαστε για τα ίχνη συμπύκνωσης (πολύ χαμηλές θερμοκρασίες στην ανώτερη τροπόσφαιρα και παρουσία υγρασίας, συνήθως αυξημένη).
- Αντιθέτως τους καλοκαιρινούς μήνες, πιο θερμές αέριες μάζες κατακλύζουν την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, με αποτέλεσμα πολλές φορές να μην έχουμε την απαιτούμενη θερμοκρασία στην ανώτερη τροπόσφαιρα για τη δημιουργία επίμονων contrails και γενικά περιορίζονται σε σχέση με το φθινόπωρο/χειμώνα. Την άνοιξη, μπορεί να έχουμε χαμηλές θερμοκρασίες στην ανώτερη τροπόσφαιρα αλλά η υγρασία αρχίζει να μειώνεται, με τη συχνότητα των ιχνών συμπύκνωσης να είναι πιο αυξημένη από το καλοκαίρι αλλά παράλληλα να είναι πιο μειωμένη από το φθινόπωρο/χειμώνα.
Με βάση λοιπόν τα πιο πάνω, όχι κανένας δεν ψεκάζει για να μην βρέξει στην περιοχή μας. Ίχνη συμπύκνωσης παρατηρούνταν και θα συνεχίσουν να παρατηρούνται στην περιοχή μας, χωρίς αυτά να επηρεάζουν το καιρικό σκηνικό. Παρόμοιο άρθρο (μικρότερης έκτασης) είχαμε γράψει επίσης τον Οκτώβριο του 2019 όπως μπορείτε να δείτε πατώντας εδώ, καθώς και πάλι υπήρχαν πολλές αναφορές για “γραμμές” στον ουρανό της Κύπρου και θεωρίες περί ψεκάσματος για να μην βρέχει. Να υπενθυμίσουμε ότι ο χειμώνας του 2019-2020 ήταν πολύ βροχερός με αποτέλεσμα τα φράγματα να υπερχειλίσουν καθώς η χρονιά αυτή ακολούθησε την σχεδόν χρονιά ρεκόρ σε θέμα βροχόπτωσης του 2018-2019.
Κλείνοντας, αξίζει να αναφερθεί ότι τεχνικές τροποποίησης του καιρού (Weather Modification) υπάρχουν, όπως για παράδειγμα η σπορά νεφών (cloud seeding) για αύξηση της βροχόπτωσης η οποία γίνεται στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (μέθοδος για την οποία γίνονται μεγάλες συζητήσεις στο κατά πόσο μπορεί να εφαρμοστεί στην Κύπρο) ενώ στην Ελλάδα υπάρχει το πρόγραμμα αντιχαλαζικής προστασίας του ΕΛΓΑ και το οποίο εφαρμόζεται κυρίως στη Μακεδονία και Θεσσαλία με στόχο την πρόληψη σχηματισμού χαλαζόκοκκων οι οποίοι μπορούν να καταστρέψουν καλλιέργειες. Παράλληλα, κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2008 στο Πεκίνο, η Κίνα χρησιμοποίησε τη μέθοδο της σποράς νεφών ούτως ώστε να μην παρατηρηθεί βροχόπτωση πάνω από το Ολυμπιακό στάδιο κατά την τελετή έναρξης και λήξης της τελετής. Ωστόσο, η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε δεν ήταν μέθοδος η οποία θα “διέλυε” τα σύννεφα αλλά έγινε σπορά νεφών στα σύννεφα που βρίσκονταν έξω από την πόλη, ούτως ώστε να τα αναγκάσουν να ρίξουν τη βροχή πριν φτάσουν στο Πεκίνο, διασφαλίζοντας ότι ο ουρανός πάνω από το στάδιο θα έμενε καθαρός. Γενικότερα, όλες αυτές οι μέθοδοι εκτός από το ότι είναι ιδιαίτερα ακριβές και δεν μπορούν να γίνονται συχνά, απαιτούν και συγκεκριμένες συνθήκες για να καταφέρουν να επιτύχουν. Παράλληλα μπορούν να επηρεάσουν τον καιρό σε τοπική κλίμακα (δεν μπορούν να επηρεαστούν μεγάλης κλίμακας συστήματα), με την αποτελεσματικότητα προσπαθειών για τροποποίηση του καιρού να αποτελεί ακόμα αντικείμενο επιστημονικής συζήτησης ενώ πολλές είναι και οι ανησυχίες σχετικά με τις περιβαλλοντικές συνέπειες της. Να σημειώσουμε ότι όλες αυτές οι μεθόδοι που περιγράψαμε πιο πάνω εννοείται πως προϋποθέτουν την παρουσία νεφών που μπορούν να δώσουν βροχόπτωση (δεν δίνουν όλα τα νέφη βροχή) και η σπορά τους γίνεται σε πολύ χαμηλότερα υψόμετρα από αυτά που βλέπουμε τα ίχνη συμπύκνωσης (contrails) των αεροπλάνων. Και αυτό καταρρίπτει τη θεωρία ότι τα ίχνη που βλέπουμε είναι “ψεκάσματα” για να μην βρέξει στην περιοχή μας.
