Η νέα παγκόσμια διπλωματία των εμβολίων

Του Κρίτωνα Καψάλη

Τα εμβόλια είναι η νέα διπλωματία, αλλά δεν διαφέρουν τόσο πολύ από την παλιά διπλωματία.

Χώρες σε όλο τον κόσμο στην κυριολεξία καβγαδίζουν σχετικά με την προμήθεια εμβολίων, σε σημείο που απειλούνται πλέον εμπορικοί πόλεμοι, με τα πλούσια έθνη να διαφωνούν μεταξύ τους, ενώ τα φτωχότερα έθνη απλώς αναμένουν καρτερικά βοήθεια. Την ίδια στιγμή οι εμβολιασμοί αποτελούν και σημαντικό εργαλείο άσκησης εσωτερικής πολιτικής, αφού έχουν να κάνουν με την εργασία, την ανεργία και εν γένει την οικονομική ανάπτυξη κάθε χώρας. Ακόμα επηρεάζουν και τις εκλογές, όπως έγινε στο Ισραήλ. Στην Κύπρο, η κυβέρνηση στη διαχείριση των πρώτων μηνών της πανδημίας πήρε άριστα, με τις δημοτικότητες του Προέδρου και των υπουργών να φθάνουν στα ύψη. Στη φάση του εμβολιασμού, βέβαια, όλοι έμειναν μετεξεταστέοι.

[rml_read_more]

Στον διεθνή στίβο, η Δύση δίνει μία τεράστια μάχη ηθικής υπεροχής έναντι της Κίνας και της Ρωσίας, οι οποίες κατηγορούνται ότι μοιράζουν εμβόλια σε μία προσπάθεια επιβολής της επιρροής τους. Όλες οι πλευρές γενικά αυτή τη στιγμή παίζουν στο χρηματιστήριο της υγείας, προσφέροντας ιδιωτικές τοποθετήσεις και δωρεάν εμβόλια σε αναπτυσσόμενες χώρες, κάτι που θεωρούν ότι στο μέλλον θα έχει πολλαπλάσια ανταπόδοση. Πρόκειται για μία πολιτική χαμηλού οικονομικού κόστους έναντι μίας τεράστιας μελλοντικής γεωπολιτικής επιρροής. Αν αυτό ακούγεται πολύ οικείο, αυτό συμβαίνει: Σε δηλώσεις του ο Τζέρεμι Χαντ, πρώην ΥΠΕΞ της Βρετανίας, αναφέρει ότι «η διεθνής διπλωματία είναι ένα πολύ ψυχρό πεδίο, αφού ακόμη και όταν ασχολείσαι με τους πλησιέστερους συμμάχους σου, πρέπει να είσαι σε θέση να βρεις λύσεις πάνω σε ένα τραπέζι».

Η ευρωπαϊκή κόντρα

Η πιο εκρηκτική κόντρα σημειώθηκε μέχρι στιγμής μεταξύ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου για το εμβόλιο της AstraZeneca. Η κόντρα σίγουρα διαποτίζεται από τις εκρηκτικές σχέσεις των δύο πλευρών που κληρονομήθηκε μέσα από τα χρόνια των σκληρών διαπραγματεύσεων για το Brexit. Από την άλλη, βέβαια, διακυβεύονται χιλιάδες ζωές. Παρά

την ελαφρά υποχώρηση της έντασης τις τελευταίες μέρες, η ρητορική των δύο πλευρών δεν είναι τελείως ξεκάθαρη. Ο υπουργός Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου Ματ Χάνκοκ δήλωσε την Πέμπτη στους Financial Times ότι «το συμβόλαιο της Βρετανίας είναι απλό και στηρίζεται στο δίκαιο των συμβάσεων.»

Ο επίτροπος της ΕΕ για τη διαχείριση κρίσεων Janez Lenarčič απάντησε με ένα δικό του υπονοούμενο: «Η ΕΕ εκπληρώνει την ευθύνη και την αλληλεγγύη της με άλλους: όχι μόνο είναι ο κορυφαίος χρηματοδότης της παροχής εμβολίων μέσω COVAX [ο οργανισμός παροχής εμβολίων σε αναπτυσσόμενες χώρες], αλλά είναι επίσης ένας σημαντικός εξαγωγέας εμβολίων που διανέμονται μέσω αυτού, σε αντίθεση με ορισμένα άλλα κράτη που δεν εξάγουν τίποτα ή που το κάνουν ως μέρος της 'διπλωματίας εμβολίων τους' », είπε στο POLITICO.

Παγκόσμιο θέμα

Τα εμβόλια και η εξωτερική πολιτική διασταυρώνονται σε όλο τον κόσμο. Ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Μπόρις Τζόνσον έστειλε έναν από τους έμπιστους βοηθούς του στην Ινδία αυτή την εβδομάδα, εν μέρει για παζάρι για τα εμβόλια, αφού το Ινστιτούτο Ορού της Ινδίας έκοψε την άμεση αποστολή εμβολίων της AstraZeneca στο Λονδίνο από 10 σε 5 εκατομμύρια. Οι στενοί δεσμοί των δύο χωρών για συμπαραγωγή του εμβολίου που σφυρηλατήθηκαν αρχικά, διαρρηγνύονται λόγω της πολιτικής της Βρετανίας να κρατήσει για τις δικές της ανάγκες την εγχώρια παραγωγή της. Αυτό σήμανε συναγερμό στην Ινδία. Προς το παρόν, η Ινδία δεν συναινεί, αφού θέτει τις εξαγωγές της σε αναστολή λόγω της εγχώριας ζήτησης καθώς αυξάνονται οι λοιμώξεις. Το ερώτημα σήμερα είναι τί θα μπορούσε η Βρετανία να προσφέρει στην Ινδία ως αντάλλαγμα για να ξεκλειδώσει τις δόσεις. Στο Δελχί, ο Χαντ είπε ότι η Βρετανία άνοιξε την προοπτική της επιστημονικής υποστήριξης.

Η Κίνα

Η Κίνα διαθέτει πάνω από το 60% της παραγωγής της σε άλλες χώρες. Ομοίως, η Ρωσία διαθέτει δεκάδες εκατομμύρια εμβόλια Sputnik V. Η Ουγγαρία ήταν το πρώτο έθνος που έσπασε τη συνοχή της ΕΕ και παρήγγειλε τα ρωσικά εμβόλια προτού η ΕΕ εγκρίνει τη χρήση τους, προκαλώντας ανησυχία. Ακόμα και η Κύπρος παρήγγειλε 50.000 τέτοια εμβόλια.

Η ανησυχία είναι ότι αυτά τα εμβόλια, λόγω των μη επαρκών ποσοτήτων στην ευρωπαϊκή ήπειρο, καθίστανται όλο και πιο ελκυστικά. Η τάση προς το Sputnik V έχει μάλιστα αυξηθεί καθώς ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες (συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας και της Γαλλίας) σταμάτησαν τη χρήση του εμβολίου AstraZeneca λόγω φόβων για την ασφάλειά του.

Επιπλέον, πολιτικές φιγούρες της ακροδεξιάς, όπως ο πρώην αναπληρωτής πρωθυπουργός της Ιταλία Matteo Salvini, ξεκίνησαν διαφήμιση υπέρ του ρωσικού εμβολίου, υποστηρίζοντας ότι «η γεωπολιτική δεν μπορεί να κρατήσει όμηρο την υγεία των Ιταλών και των Ευρωπαίων». Ακόμη και η Γερμανία ισχυρίστηκε ότι οι Βρυξέλλες θα έπρεπε να προσθέσουν το Sputnik V στον κατάλογο προμηθειών της, προτού θεωρηθεί ασφαλές από τον EMA.

Ωστόσο, ο επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς Thierry Breton, ο οποίος είναι επικεφαλής της ειδικής ομάδας της ΕΕ για τα εμβόλια, ισχυρίζεται ότι το Sputnik V είναι μια κόκκινη ρέγγα. «Δεν έχουμε καμία απολύτως ανάγκη για το Sputnik V», είπε την περασμένη βδομάδα. «Ούτε οι Ρώσοι έχουν την ικανότητα μαζικής παραγωγής», δήλωσε άλλος Ευρωπαίος αξιωματούχος.

Υπάρχουν και άλλες φωνές. Η Σοφία Γκάστον, διευθύντρια της Βρετανικής Ομάδας Εξωτερικής Πολιτικής, δήλωσε ότι η Ρωσία και η Κίνα είχαν αναγνωρίσει ότι τα εμβόλια και άλλα κιτ, όπως το PPE, «παρουσιάζουν μία μοναδική ευκαιρία να αναπτύξουν ουσιαστικές σχέσεις και να προωθήσουν την καλή θέληση για τον ρόλο τους ως παγκόσμιων δυνάμεων» και ότι η Ευρώπη πρέπει να κατανοήσει τις γεωπολιτικές επιπτώσεις από αυτές τις κινήσεις: «Η Δύση πρέπει να αναγνωρίσει ότι, πέρα από τη διασφάλιση του εμβολιασμού των δικών της πληθυσμών, υπάρχει και μία τεράστια γεωστρατηγική επιταγή η οποία πρέπει να εξαργυρωθεί για να διασφαλιστεί ότι είμαστε σε θέση να θεωρηθούμε ως αξιόπιστος και αφοσιωμένος εταίρος στον αναπτυσσόμενο κόσμο κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσης». Γι' αυτό ακριβώς η Δύση επενδύει στα εργοστάσια παραγωγής εμβολίων της Ινδίας. Αυτή η χώρα μπορεί να εμβολιάσει την Ασία και την Αφρική, παρεμποδίζοντας την πολιτική εμβολίων της Κίνας και της Ρωσίας.

Αυτό που διαφάνηκε, είναι ότι κάποια αυταρχικά κράτη βλέπουν τα εμβόλια ως φθηνή επένδυση και πραγματική ευκαιρία να εκμεταλλευτούν τη συγκυρία κτίζοντας σχέσεις με μικρότερα έθνη σε μια εποχή οξείας αστάθειας και αναταραχής.

Με λίγα λόγια, αρκετοί Δυτικοί αναλυτές επιμένουν ότι η Δύση πρέπει να εξεύρει τους πόρους για να εμπεδώσει την εικόνα ότι τα φιλελεύθερα κράτη τηρούν τους κανόνες, καθοδηγούν την ανάπτυξη εμβολίων και την ίδια στιγμή στηρίζουν την οικονομική ανάκαμψη που πλήττεται από την πανδημία. Αν το κάνει αυτό, αποκτά στις εγγύς μέλλον ένα υγιές γεωπολιτικό πλεονέκτημα.

Η Ινδία μπορεί να παίξει αυτό τον ρόλο, παρά τους περιορισμούς που επέβαλε. Μέχρι στιγμής κάνει πραγματικότητα αυτή την πολιτική, αφού έχει εξαγάγει εκατομμύρια εμβόλια σε περισσότερα από 70 έθνη σε όλο τον κόσμο.  «Η Ινδία είναι ένας μακροχρόνιος έμπιστος εταίρος στην κάλυψη των αναγκών υγειονομικής περίθαλψης της παγκόσμιας κοινότητας», δήλωσε ο πρωθυπουργός Narendra Modi τον Ιανουάριο.

Στην Ουάσινγκτον, ο Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν δεσμεύτηκε να στείλει εκατομμύρια εμβόλια της AstraZeneca, τα οποία δεν έχουν ακόμη εγκριθεί για χρήση στις ΗΠΑ, στον Καναδά και στο Μεξικό, με την προϋπόθεση ότι τα γειτονικά κράτη θα ανταποκριθούν φιλικά στο μέλλον. Οι ΗΠΑ πάντως δεν έχουν καταφέρει να απεγκλωβιστούν ακόμα από τη γραμμή Τραμπ με σλόγκαν «Πρώτα η Αμερική», έχοντας μέχρι στιγμής εμβολιάσει το 60% των πολιτών της.

Άλλα πλούσια έθνη, όπως το Ισραήλ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, έχουν σε μεγάλο βαθμό αποφύγει τη διεθνή αντιπαράθεση κάνοντας συμφωνίες για συνεχή και ασφαλή εφοδιασμό των χωρών τους, μη διστάζοντας να τα αγοράσουν στις υψηλότερες τιμές της αγοράς. Ο Βενιαμίν Νετανιάχου μάλιστα στήριξε ολόκληρη την προεκλογική του εκστρατεία στον γρήγορο εμβολιασμό, ο οποίος οδηγεί σε γρήγορη ανάκαμψη της οικονομίας. Ταυτόχρονα επιχείρησε και δημόσιες διεθνείς σχέσεις υποσχόμενος στην Κύπρο και την Αυστρία εμβόλια που έχει η χώρα του προπαραγγείλει.

Η ΕΕ μέχρι στιγμής υπήρξε ένας μεγάλος εξαγωγέας εμβολίων κορωνοϊού, παρά την έλλειψη και τους αργούς εμβολιασμούς στο έδαφός της. Ωστόσο, οι Βρυξέλλες την εβδομάδα που πέρασε σκλήρυναν τη στάση τους και ανακοίνωσαν την πρότασή τους να μπλοκάρουν τις αποστολές εμβολίων για έξι εβδομάδες, με στόχο κυρίως το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ.

Το Ηνωμένο Βασίλειο αντέδρασε, αλλά μάλλον δεν έχει το ηθικό πλεονέκτημα, αφού προς το παρόν λαμβάνει εμβόλια, αλλά δεν εξαγάγει από τα δικά του. Από την άλλη, ο Μπορίς Τζόνσον, μάλλον κατανοεί το παιχνίδι που παίζεται παγκοσμίως, ειδικά για τη χώρα του. Όπως είπε, θα μπορούσε να συμφωνήσει να μοιραστεί τις δόσεις προς όφελος της ευρύτερης εξωτερικής πολιτικής. «Δεν έχει νόημα μία χώρα να ανοσοποιηθεί μόνη της. Χρειαζόμαστε τον εμβολιασμό ολόκληρου του πλανήτη», είπε σε συνέντευξη Τύπου την Τρίτη το βράδυ, απαντώντας σε ερώτηση του POLITICO.

«Υπερδύναμη μαλακής ισχύος»

Η διπλωματική διαμάχη ανάμεσα σε πλούσια έθνη που απεγνωσμένα να εμβολιάσουν τους πληθυσμούς τους ήταν «αναπόφευκτη», αλλά όχι σκόπιμη παρατήρησε ο Λόρδος Ricketts, πρώην Βρετανός διπλωμάτης και πρώην επικεφαλής του Υπουργείου Εξωτερικών. «Νομίζω ότι αυτό είναι πιθανώς το νέο φυσιολογικό για τουλάχιστον μια περίοδο», είπε. "Αλλά πολύ γρήγορα, πρέπει να αντιμετωπίζουμε το πραγματικό ζήτημα, που δεν είναι άλλο από τον εμβολιασμό όλων των πολιτών του πλανήτη και όχι μόνο των πολιτών των πλούσιων χωρών."

Η  Βρετανία συγκαταλέγεται μεταξύ των εθνών που έχουν δεσμευθεί στο πρόγραμμα COVAX για την παροχή εμβολίων στο εξωτερικό, αλλά αρνήθηκε να στείλει τις δόσεις έως ότου ικανοποιηθεί ότι έχει η ίδια πλεόνασμα εμβολίων.

Αυτό έχει εξοργίσει ορισμένους αφρικανούς ηγέτες, με τον Cyril Ramaphosa, τον πρόεδρο της Νοτίου Αφρικής, για παράδειγμα, να είναι εξαιρετικά επικριτικοί. «Πλούσιες χώρες στον κόσμο διατηρούν αυτά τα εμβόλια και λέμε, 'απελευθερώστε τα επιπλέον εμβόλια που έχετε παραγγείλει και αποθηκεύσει' », είπε τον Ιανουάριο στο διαδικτυακό φόρουμ του Νταβός.

Ο Ricketts είπε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα πρέπει να χρησιμοποιήσει τη Σύνοδο Κορυφής της G7 τον Ιούνιο, την οποία θα φιλοξενήσει, για να εμφανιστεί ως παγκόσμιος ηγέτης στον εμβολιασμό των αναπτυσσόμενων χωρών. «Θέλουμε να καταγράψουμε τη χώρα μας ως μία υπερδύναμη μαλακής ισχύος, οπότε τώρα πρέπει να ενεργήσουμε». Συμπλήρωσε επίσης ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα πρέπει να χρησιμοποιήσει τη διπλωματική του ισχύ και την οικονομική του δύναμη για να βοηθήσει στη μεταρρύθμιση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ώστε να είναι καλύτερα προετοιμασμένος να αντιμετωπίσει τις πανδημίες στο μέλλον.

Άλλοι συμφωνούν ότι η διπλωματία εμβολίων είναι πλέον ζήτημα εξωτερικής πολιτικής πρώτης γραμμής. «Η ιατρική διπλωματία, όπως η περιβαλλοντική διπλωματία, είναι ένα βασικό δομικό στοιχείο του δικτύου συμμαχίας του Ηνωμένου Βασιλείου», δήλωσε ο Τομ Τούγκεντατ, πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής των Κοινοτήτων. Από την άλλη, η Κομισιόν ανακοίνωσε ότι η ΕΕ εντός των επόμενων μηνών, απαντώντας προφανώς στον Βρετανικό στομφώδη μεγαλοιδεατισμό, θα έχει τέτοιο πλεόνασμα εμβολίων που θα μπορεί να τροφοδοτεί ολόκληρο τον Πλανήτη.

Τα δυτικά έθνη θα πρέπει να συνεργαστούν, εν μέρει, για να αποτρέψουν τη διαμάχη να αποσπά την προσοχή από άλλα πιεστικά ζητήματα, υποστήριξε ο Gaston, από τη βρετανική ομάδα εξωτερικής πολιτικής. Πρόσθεσε ότι οι κόντρες στις υφιστάμενες παγκόσμιες συμμαχίες θα μπορούσαν να αφήσουν κενά εξουσίας για να μπουν οι άλλοι. «Θα πρέπει να διασφαλίσουμε ότι το χάος και η αναστάτωση της πανδημίας δεν αφήνουν διαρκή σημάδια στη φιλελεύθερη συμμαχία, η οποία θα κάνει εμάς ή τους εταίρους μας στον αναπτυσσόμενο κόσμο ευάλωτους στον εξαναγκασμό και την επιρροή από τα αυταρχικά κράτη», είπε.

Υπάρχουν όμως ευκαιρίες για όσους πλοηγούνται με επιτυχία στο διπλωματικό ναρκοπέδιο της παγκόσμιας διάθεσης εμβολίων. Ο Hunt, πρώην υπουργός Εξωτερικών, δήλωσε ότι η παράδοση εμβολίων σε αναπτυσσόμενα κράτη θα ήταν μία καθοριστική στιγμή για τη θέση της Βρετανίας στον κόσμο μετά το Brexit. Το ίδιο πιστεύει και η ΕΕ και η Αμερική και η Κίνα και η Ρωσία. Ο καθένας για τους λόγους του τις επόμενες εβδομάδες και μήνες θα παίξουν το χαρτί του παγκόσμιου εμβολιασμού, επιχειρώντας να το εξαργυρώσουν σε κύρος και επιρροή στον υπόλοιπο κόσμο. Η Κύπρος, ευτυχώς ως μέλος της ΕΕ, δεν χρειάζεται (ούτως ή άλλως δεν θα μπορούσε) να μπει σε τέτοιον ανταγωνισμό. Καταφανώς, ως μέλος της ΕΕ, ανήκει στο κλαμπ των ευνοημένων χωρών.