Του Ηλία Παντελίδη*
Ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης στο ποίημα «Αιγιαλούσης Επίσκεψις» έγραψε: «Πλήθος θαλάσσης· θάλασσα πλημμύρισε τον ουρανό με κέντημα χρυσό». Στις 17 Αυγούστου το 1974, η Αιγιαλούσα πλημμύρισε όχι από θάλασσα αλλά από στρατιώτες, τανκς και κανόνια, σπιούνους και κατασκόπους. Εάλω η θαλασσοφίλητη κωμόπολη. Οι τουρκόφωνοι κατακτητές παρέλασαν επιδεικτικά και εκδικητικά. Η Αιγιαλούσα το καμάρι της Αχαιών Ακτής βυθίστηκε στην άβυσσο της μεγάλης καταστροφής που χουντοφασίστες ελληνόφωνες προδότες οδήγησαν τον τόπο μας.
Το Σάββατο 17 του Αυγούστου 1974 ο τουρκικός στρατός εισήλθε αμαχητί στην κωμόπολη. Πολυβόλησαν την προτομή του ήρωα της ΕΟΚΑ, Σταύρου Στυλιανίδη, ύψωσαν σημαία στον αστυνομικό σταθμό και επέστρεψαν πέντε χιλιόμετρα δυτικά, στο στρατόπεδο του 291 ΤΠ στις Ακράδες του Αγίου Ανδρονίκου. Το στρατόπεδο είχε εγκαταλειφθεί στις 14 του μήνα. Χίλιοι περίπου στρατιώτες οδηγήθηκαν στις Αγγλισίδες μεταξύ Λάρνακας και Λεμεσού.
Ημερολόγιο κατάληψης
14 Αυγούστου 1974. Ο Αττίλας ΙΙ κτυπά ύπουλα και άνανδρα.
15 Αυγούστου 1974. Η Αθήνα ανακοινώνει, λόγω αποστάσεως δεν δυνάμεθα…
16 Αυγούστου 1974. Συμφωνήθηκε για τις 18:00 εκεχειρία.
17 Αυγούστου 1974 Σάββατο. Μπήκε ο Αττίλας αμαχητί στην Αιγιαλούσα, Αμαχητί μπήκε και σε Αμμόχωστο και Μόρφου.
18 Αυγούστου Κυριακή. Ήταν μέρα ανάπαυσης για τις κατοχικές δυνάμεις και ανήσυχης προσμονής για τους Γιαλουσίτες.
19 Αυγούστου Δευτέρα. Έγινε αρπαγή, βάσει καταλόγου, απαγωγή και δολοφονία εννέα Γιαλουσιτών. Έγκλημα πολέμου.
25 Αυγούστου 1974. Φορτηγά και τανκς μπήκαν στη Γιαλούσα. Διέταξαν τον κόσμο να μαζευτεί στη μεγάλη αυλή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ λίγο μετά το μεσημέρι. Περίπου 100 άτομα απήχθησαν ως αιχμάλωτοι. Έφηβοι 17/18 ετών και νέοι μέχρι 50 μεταφέρθηκαν στο άγνωστο.
26 Αυγούστου 1974. Σαράντα φορτηγά και 39 ερπυστριοφόρα διέσχισαν τη Γιαλούσα με προορισμό την Αγία Τριάδα και το Ριζοκάρπασο.
11 Σεπτεμβρίου 1974. Μετά την απαγωγή και επιβεβαιωμένη πλέον δολοφονία των εννέα ακολούθησε η απαγωγή ακόμη τριών Γιαλουσιτών, των Καουτζιάνη Χριστόδουλο, Μαυρομμάτη Κουμή και Χαραλαμπούδη Ιωάννη, σε τρεις παραπλήσιες διαφορετικές ημερομηνίες. Η τύχη τους αγνοείται έκτοτε.
3 Οκτωβρίου1974. Γιαλουσίτες αιχμάλωτοι επέλεξαν να επιστρέψουν στις οικογένειές τους, στα κατεχόμενα σπίτια τους.
13 Νοεμβρίου 1974. Μεγάλη σύναξη και πάλι στην αυλή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Καταγραφή, φωτογράφιση και έκδοση κατοχικών ταυτοτήτων.
22 Μαΐου 1975. Η οικογένεια του Παναγιώτη Ζ. Φελλούκα παίρνει τον δρόμο του ξεριζωμού. Έξι άτομα με μια μόνο βαλίτσα. Χρόνια μετά, το 2019, ο Παναγιώτης Ζ. Φελλούκα θα γράψει το βιβλίο: Γιαλούσα 1974. Εγκλωβισμός Τίτλος Τιμής.
31 Ιουλίου 1975. Στη Γιαλούσα ζουν 1,921 εγκλωβισμένοι. Μεταξύ αυτών 200 μαθητές του Γυμνασίου, 97 στο Δεύτερο Δημοτικό και 150 στο Κακούλλειον Δημοτικό, ένα από τα καλύτερα της Κύπρου.
2 Αυγούστου 1975. Συμφωνία Τρίτης Βιέννης. Ο ξεριζωμός θα γίνεται από τούδε και στο εξής «εθελοντικός» με δώρο τη μεταφορά επίπλων, οικιακών συσκευών, βιβλίων, ενδυμάτων και κάθε τι που δεν είχε λεηλατηθεί/κλαπεί/κατακρατηθεί.
4 Ιανουαρίου 1977. Η οικογένεια του Οικονόμου Ηλία Παπαηλία παίρνει τον δρόμο του ξεριζωμού. Χρόνια μετά, το 2025, ο Μάριος Η. Παπαηλία θα γράψει το βιβλίο: Ο δρόμος του Ξεριζωμού. Η φυγάδευση των εκκλησιαστικών κειμηλίων της Γιαλούσας.
10 Μαρτίου 1977. Η οικογένεια του Παντελή Η. Παντελίδη παίρνει τον δρόμο του ξεριζωμού. Χρόνια πολλά μετά, το 2021, ο Ηλίας Π. Παντελίδης θα γράψει το βιβλίο: Αχαιών Ακτή. Ταξιδάκι με το Καραβάκι της Αριάδνης.
Καλοκαίρι 1977: Ο ξεριζωμός ολοκληρώθηκε. Ακολούθησε η διασπορά των Γιαλουσιτών σε 200 γειτονιές της Κύπρου και εκτός Κύπρου.
Ο εγκλωβισμός σε αριθμούς
Το 1881 κατοικούσαν στην Καρπασία 13.590 άτομα. Το 1973 οι Ελληνοκύπριοι ήταν 21.199, και 6.043 οι Τουρκοκύπριοι. Όλοι μιλούσαν ελληνικά. Το τι ακολούθησε είναι γνωστό.
Στις 2 Αυγούστου 1975 ζούσαν στη Γιαλούσα 1.850 περίπου κάτοικοι, στο Ριζοκάρπασο δύο χιλιάδες, στην Αγία Τριάδα χίλιοι και περίπου 4 χιλιάδες σε άλλες κοινότητες της ανατολικής Καρπασίας.
Οι Ελληνοκύπριοι «υπόκεινται σε σοβαρούς περιορισμούς», έλεγαν οι εκθέσεις του ΟΗΕ. Οι απαγωγές ήταν συχνό φαινόμενο. Κι αυτό, μετά τη σύλληψη εκατοντάδων αιχμαλώτων. Μετά ακολούθησαν δολοφονίες, λεηλασίες και κακοποιήσεις. Εικονικές εκτελέσεις, ξυλοδαρμοί και λιθοβολισμοί έκαναν τον βίο αβίωτο, και οι εγκλωβισμένοι έγραφαν ιδιοχείρως «εθελοντική» αίτηση ξεριζωμού.
Σήμερα διαβιούν λίγες δεκάδες Έλληνες στην Αγία Τριάδα, δυο-τρεις εκατοντάδες στο Ριζοκάρπασο, δύο στη Γιαλούσα και ένα άτομο στον Άγιο Ανδρόνικο.
Η Συμφωνία της Τρίτης Βιέννης μεθοδικά και κακόβουλα παραβιάσθηκε από τον Ντενκτάς. Εκδίωξε με τη βία τους εγκλωβισμένους.
Της Αιγιαλούσας οι 9/ 12/ 25
«Ο πόλεμος είναι παντού και πάντα ένα έγκλημα», είπε ο Χέμινγουεϊ, και σε κάθε πόλεμο συλλαμβάνονται αιχμάλωτοι.. Φυλακίζονται και μετά πολλοί απελευθερώνονται. Κάποιοι όμως πεθαίνουν από τα βασανιστήρια, τις κακουχίες και για μια ζωή τους κυνηγά το Χ στην πλάτη. Άλλοι δολοφονούνται εν ψυχρώ από κτήνη.
Στις 19 του Αυγούστου του 1974, ημέρα Δευτέρα τρεις Τουρκοκύπριοι ήρθαν με ένα τζιπ στο οποίο επέβαινε και ένας αξιωματικός. Κρατούσαν στα χέρια τους λίστα με ονόματα και πήραν εννέα αιχμαλώτους. Μεταξύ των εννέα αυτών ατόμων ήταν κι ο δικαστής Τάκης Χατζηνικολάου τη σύλληψη του οποίου παραδέχτηκε ονομαστικά Ντενκτάς. Μεταφέρθηκαν όλοι σε άγνωστο μέρος. Χρόνια αργότερα βρέθηκαν σε ομαδικό τάφο στη Γαλάτεια δολοφονημένοι και ταυτοποιήθηκαν το καλοκαίρι του 2007.
Οι εννέα αθάνατοι είναι οι: Κεμέκκης Παναγιώτης (Πανίκος), Χατζηδημήτρη Παύλος (Παυλάκης), Σαββίδης Στέλιος, Ηλία (Παναγή) Οδυσσέας, Παράσχου (Σιαούρτα) Μιχαήλ, Χατζηνικολάου Χρίστος (Τάκης), Κοσμά Χρίστος, Χατζηπαντελή Σάββας και Αδάμου (Λάμπρου) Πιερής.
Οι εννέα έγιναν δώδεκα με την απαγωγή μετά ακόμη τριών. Μαζί με αυτούς άλλοι 13 που συνδέονται με τη Γιαλούσα έπεσαν, από το 1957 μέχρι το 2011, στο πεδίο της τιμής. Σύνολο 25 άτομα στο πάνθεο των αθανάτων.
Μνήμη ασπίδα και σπαθί
Η μνήμη είναι η ασπίδα και το σπαθί μας. Είναι η ασπίδα γι' αυτούς που έζησαν στη θαλασσοφίλητη κωμόπολη της Αιγιαλούσας και θυμούνται πολλά. Είναι και το σπαθί της νεολαίας που παλεύει να μάθει, να αγαπήσει και να φωνάξει παντού: Η Αιγιαλούσα ζει.
Ναι. 19 Αυγούστου 1974. Εάλω η Αιγιαλούσα… αλλά κάθε αεικίνητο γαλάζιο κύμα φέρνει στην Αχαιών Ακτή ένα ελληνικό μουρμουρητό χιλιάδων χρόνων, που σχίζει την ψυχή μας, ανεβαίνει στα επουράνια και βροντοφωνάζει.
*Οικονομολόγου, λογιστή και λίγο συγγραφέα, προέδρου κοινοτικού συμβουλίου Αιγιαλούσας και αντιπροέδρου Ένωσης Λογοτεχνών Κύπρου
Ηλεκτρονική διεύθυνση Αιγιαλούσας: www.yialousa.eu
