Την Πέμπτη η περιοχή της νεκράς ζώνης, δίπλα στο παρατημένο στον χρόνο αεροδρόμιο Λευκωσίας τράβηξε για λίγο τα φώτα του διεθνούς ενδιαφέροντος. Το Κυπριακό μπήκε σε μια φάση κινητικότητας. Ο Κύπριος Πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης συναντήθηκε για πρώτη φορά με τον νεοεκλεγέντα ηγέτη της τουρκοκυπριακής κοινότητας Τουφάν Έρχιουρμαν και συμφώνησαν να πυκνώσουν τις επαφές τους και την προετοιμασία για την άτυπη διευρυμένη συνάντηση (Πενταμερή) υπό τον ΟΗΕ.
Στην περιοχή αεροδρομίου τους υποδέχθηκε ο αντιπρόσωπος του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, Χασίμ Ντιάν, ένας ακόμα νεοφερμένος στο Κυπριακό αξιωματούχος, αλλά και στενός φίλος του Αντόνιο Γκουτέρες. Ο Χριστοδουλίδης και ο Έρχιουρμαν αντάλλαξαν απόψεις σε «εγκάρδιο» κλίμα για περίπου μία ώρα και 30 λεπτά. Παρούσα μέσω τηλεδιάσκεψης ήταν επίσης η προσωπική απεσταλμένη του Γενικού Γραμματέα, Μαρία Άνχελα Ολγκίν, που θα έρθει σύντομα στο νησί.
Κλειδί
Χωρίς αμφιβολία η συνάντηση αυτή αναπτερώνει τις χαμένες ελπίδες, αλλά όλα θα γίνονται πλέον πολύ διαφορετικά από το παρελθόν. Ο ΟΗΕ κρατά το κλειδί της διαδικασίας και ελέγχει τον χρόνο, αξιολογώντας ωμά ρητές δεσμεύσεις, όχι γενικολογίες. Όσο θα είναι στο τιμόνι ο Αντόνιο Γκουτέρες - μέχρι το τέλος 2026, αυτός θα κρίνει πότε και με ποιο τρόπο θα συγκαλέσει πλήρους κλίμακας διαπραγματεύσεις. Μετά το αδιέξοδο 8 ετών, κανείς διεθνώς δεν θα επενδύσει στις «κυπριακής ιδιοκτησίας» συνομιλίες που χρονολογούνται από το 2008. Δεν πρόκειται να ξαναγίνουν ατέρμονες συνομιλίες, το ζητούμενο είναι «διαπραγματεύσεις προσανατολισμένες στο αποτέλεσμα», όπως επανειλημμένα απαιτεί ο ΟΗΕ.
Αυτό που επίσης πρέπει να αλλάξει αφορά το κλίμα των συνομιλιών, που σήμερα - διαπιστωμένα από τον ΟΗΕ, αλλά και την Ευρωπαϊκή Ένωση - είναι το χειρότερο δυνατό: πλήρης καχυποψία μεταξύ ηγετών, αποξένωση των δύο κοινοτήτων. Η Κύπρος στα μάτια ενός αμερόληπτου παρατηρητή μοιάζει παγιδευμένη στο παρελθόν της και οι ηγέτης της δεν σκέφτονται το μέλλον, έγραψε πριν από έναν χρόνο η Μαρία Άνχελα Ολγκίν. Με βάση αυτά, η ανανεωμένη προσπάθεια που θα καταβάλει ο ΟΗΕ μπορεί να πάρει χρόνο να ωριμάσει σε ό,τι αφορά την ουσία του Κυπριακού, αλλά θα πρέπει να γίνουν πολλά επί του εδάφους για να κτιστεί εμπιστοσύνη. Η εφαρμογή μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης τίθεται, λοιπόν, επί τάπητος.
Με τη λιτή ανακοίνωσή του ο ΟΗΕ κατέγραψε την ετοιμότητα Χριστοδουλίδη - Έρχιουρμαν «να εργαστούν προς την κατεύθυνση της επόμενης διευρυμένης συνάντησης» και να «εξερευνήσουν και άλλες ευκαιρίες για κοινές συναντήσεις». Αυτό σημαίνει ότι θα προχωρούν και στα δύο επίπεδα, της ουσίας και τον ΜΟΕ.
Προετοιμασία
Πόσο προετοιμασμένοι πήγαν την Πέμπτη οι δύο Κύπριοι ηγέτες;
Επιστρέφοντας από το αεροδρόμιο Λευκωσίας, ο Χριστοδουλίδης εμφανίστηκε ικανοποιημένος γιατί, «μπαίνουμε σε μια διαδικασία με στόχο το βασικό ζητούμενο, που είναι η επανέναρξη των συνομιλιών από εκεί που έμειναν στο Κραν Μοντάνα». Με τον τρόπο αυτό έδειξε την προτίμησή του στο γνωστό μοντέλο συνομιλιών με τους δύο ηγέτες να συναντώνται στην Κύπρο, τους διαπραγματευτές να προετοιμάζουν το έδαφος και της προοπτικής να εξελιχθεί η διαδικασία σε πλήρους κλίμακας διαπραγμάτευση. Δεν μίλησε συγκεκριμένα, «δεν διαπραγματευόμαστε δημοσίως», είπε.
Ο Τ/Κ ηγέτης, όμως, φαίνεται να προσεγγίζει διαφορετικά τη νέα φάση του Κυπριακού. Η πρώτη συνάντηση με τον Χριστοδουλίδη έγινε μεν σε εγκάρδιο κλίμα, αλλά ήταν δομημένη, κρατήθηκαν πρακτικά και έγινε παρουσία των εκπροσώπων του ΟΗΕ. Σε αυτήν ο Έρχιουρμαν κατέθεσε γραπτώς συγκεκριμένες προτάσεις: Πρώτον, για τη μεθοδολογία της διαπραγμάτευσης επί της ουσίας και δεύτερον, για τη δημιουργία «θετικής ατμόσφαιρας» για τη διεξαγωγή των συνομιλιών. Παρέθεσε επίσης δημοσιογραφική διάσκεψη - όχι δηλώσεις στο πόδι - για να ενημερώσει επ’ αυτών την κοινή γνώμη του, έχοντας νωπή εντολή για το Κυπριακό.
Μεθοδολογία
Η Μαρία Άνχελα Ολγκίν επιστρέφει στην Κύπρο τον Δεκέμβριο για να εμβαθύνει στα φλέγοντα. Ο Χριστοδουλίδης προτάσσει συνομιλίες επί της ουσίας, αλλά με την αναφορά του «επανεκκίνηση από το Κραν Μοντάνα» δεν διευκρινίζει δημόσια τι τον δεσμεύει από όσα έτυχαν διαπραγμάτευσης (συγκλίσεις - πλαίσιο Γκουτέρες). Ίσως θεωρεί ότι είναι μέρος της διαπραγμάτευσης. Τώρα, όμως, ο Έρχιουρμαν εισηγείται ρητώς ενώπιον του ΟΗΕ αποδοχή συγκλίσεων - μη άνοιγμα κεφαλαίων ή θεμάτων που έχουν συμφωνηθεί και συνοδεύονται από λεπτομερείς συγκλίσεις. Επιπρόσθετα, συνδέει το ζήτημα αυτό με τη ρητή αποδοχή από μέρους του Χριστοδουλίδη της πολιτικής ισότητας. Αναπόφευκτα, αυτά θα προκαλέσουν εντατικές παρασκηνιακές διαβουλεύσεις, προτού αχθούν σε επίπεδο άτυπης Πενταμερούς. Δεν θα προσκρούουν, όμως, σε άτεγκτες θέσεις που είχε προηγουμένως ο Τατάρ και έβγαζαν τον Χριστοδουλίδη από τη δύσκολη θέση.
Συναφές και επίμαχο θα είναι το δίλημμα που θα προκύψει για τον ΟΗΕ αν αποφασίσει να προχωρήσει σε πλήρους κλίμακας διαπραγματεύσεις: θα είναι ανοιχτού τέλους ή θα έχουν συγκεκριμένο χρονικό όριο; Ο Έρχιουρμαν φαίνεται πιο προετοιμασμένος, καθώς προσεγγίζει το ζήτημα στη λογική Γκουτέρες «όχι ατέρμονες συνομιλίες». Ο Χριστοδουλίδης δεν έλαβε δημόσια θέση, αλλά έβαλε τον διπλωμάτη και διαπραγματευτή Μενέλαο Μενελάου να επαναλάβει (Ράδιο Πολίτης, 17/11) την πάγια αντίθεση: «εξαιρετικά ευαίσθητο ζήτημα» στο παρελθόν δεν λειτούργησε παραγωγικά, γι’ αυτό «σταδιακή πρόοδος» και «βήματα προς τα εμπρός». Ο Έρχιουρμαν δηλώνει έτοιμος να μπει σε πλήρη διαπραγμάτευση, αλλά ερωτά από τώρα - και θέλει δέσμευση - τι θα γίνει με το καθεστώς της τ/κ κοινότητας, σε περίπτωση που αποτύχει η προσπάθεια εξ υπαιτιότητας της ε/κ ηγεσίας. Η Τουρκία επίσης συνδέει τη δική της δέσμευση σε πακέτο λύσης - περιλαμβανομένων και των θεμάτων ασφάλειας και εγγυήσεων - με μια ρήτρα εξόδου της τ/κ κοινότητας από τη διεθνή απομόνωση και μη επιστροφή της στην παρούσα κατάσταση.
Αλλαγή κλίματος
Ο Χριστοδουλίδης απέφυγε να σχολιάσει δημοσίως τις προτάσεις του Έρχιουρμαν για τη δημιουργία θετικού κλίματος. Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι θα αναγκαστεί να εμπλακεί, αφού ο Γκουτέρες καθόρισε ατζέντα και κατ’ οίκον εργασία στους Κυπρίους ηγέτες: άνοιγμα 4 νέων οδοφραγμάτων και φωτοβολταϊκό πάρκο στη νεκρά ζώνη. Ο Έρχιουρμαν, κατά την πρώτη συνάντηση έθεσε επιπρόσθετα μια σειρά από συγκεκριμένα ζητήματα που αφορούν κυρίως την καθημερινότητα των Τουρκοκυπρίων, αλλά δεν έλαβε άμεση απάντηση από τον Χριστοδουλίδη. Έθεσε 10 σημεία, τα πλείστα των οποίων αφορούν την ανώμαλη καθημερινότητα λόγω της διαίρεσης: αποσυμφόρηση σημείων διέλευσης, άνοιγμα νέων λωρίδων, παιδιά μικτών γάμων Τ/Κ, εμπόριο Πράσινης Γραμμής, εμπόριο χαλλουμιού.
Γι’ αυτά, ο Χριστοδουλίδης - προηγουμένως και ο Αναστασιάδης - έδειξε ελάχιστο ενδιαφέρον και οι υπηρεσίες είχαν εντολή να λειτουργούν παρελκυστικά. Το αποτέλεσμα σήμερα, είναι να σωρρεύσουν όχι μόνο τη δυσαρέσκεια των Τ/Κ, αλλά και την αντίδραση του ΟΗΕ (εκθέσεις Γκουτέρες) και της ΕΕ, που εκλαμβάνουν ως αντιφατική και ακατανόητη τη συμπεριφορά της κυβέρνησης.
Βγαίνοντας από τη λογική Τατάρ, ο Έρχιουρμαν φαίνεται να έχει πρόθεση να απευθυνθεί πολύ έντονα και προς την πλευρά των Βρυξελλών. Απαιτεί στενές σχέσεις της τ/κ κοινότητας με την ΕΕ, χωρίς εμπόδια που βάζει το κράτος μέλος. Εξού και η θέση του για επανασύσταση της ad hoc Μικτής Τεχνικής Επιτροπής για την εναρμόνιση της τ/κ κοινότητας με την ΕΕ. Την επιτροπή αυτή κατάργησε μονομερώς ο Αναστασιάδης την επόμενη ημέρα του Κραν Μοντάνα, δίνοντας σχετικές εντολές στον τότε διαπραγματευτή Ανδρέα Μαυρογιάννη. Τώρα το ζήτημα θα τεθεί στον απεσταλμένο της ΕΕ, Γιοχάνες Χαν, τον οποίο πρόθυμα θέλει να συναντήσει ο Έρχιουρμαν.
*Το άρθρο δημοσιεύεται και στην Εφημερίδα των Συντακτών
