Μας αρέσει να λέμε ότι η Κύπρος είναι μια μικρή νησιωτική οικονομία μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, χαρακτηριστικά που της παρέχουν το πλεονέκτημα της ευελιξίας. Μια βάρκα στρίβει πιο εύκολα από ένα τάνκερ, γι' αυτό οι κανόνες ναυσιπλοΐας ορίζουν ότι αν δύο πλοία είναι στην ίδια πορεία το μικρότερο υποχρεούται να προβεί σε ελιγμό για να αποφύγει τη σύγκρουση.
Το μικρό μέγεθος, η μικρή κλίμακα, αποτελεί μια διαρθρωτική αδυναμία την οποία αποφεύγουμε να συζητούμε. Η πρόκληση της κλίμακας συνιστά έναν από τους πιο σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν τις αναπτυξιακές δυνατότητες της χώρας, δημιουργώντας ταυτόχρονα περιορισμούς, αλλά και ευκαιρίες για τη διαμόρφωση ενός πιο ανταγωνιστικού οικονομικού μοντέλου.
Το πρόβλημα της κλίμακας στην κυπριακή οικονομία εκδηλώνεται σε πολλαπλά επίπεδα. Η μικρή εσωτερική αγορά, με πληθυσμό περίπου 900.000 κατοίκων, δημιουργεί σημαντικούς περιορισμούς στις δυνατότητες επίτευξης οικονομιών κλίμακας. Οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν αυξημένα κόστη καθώς δεν μπορούν να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητες μαζικής παραγωγής και προσφοράς που προσφέρει η επέκταση της κλίμακας.
Ταυτόχρονα, η κυπριακή οικονομία εμφανίζει υψηλή εξάρτηση από έναν περιορισμένο αριθμό τομέων. Από το 2015, πέντε τομείς οδηγούν περίπου το 70% της οικονομικής ανάπτυξης. Η εξάρτηση αυτή καθιστά την κυπριακή οικονομία ευάλωτη σε εξωγενείς σοκ, όπως φάνηκε κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης 2010-2013. Η υπερβολική ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού τομέα, με στοιχεία ενεργητικού που έφτασαν τις οκτώ φορές το ΑΕΠ της χώρας, αποτέλεσε χαρακτηριστικό παράδειγμα των κινδύνων της έλλειψης διαφοροποίησης.
Οι μικρές εσωτερικές αγορές περιορίζουν τις δυνατότητες ανταγωνισμού, καθώς μπορεί να υπάρχει λιγότερος χώρος στην αγορά για προμηθευτές που μπορούν να φτάσουν την ελάχιστη αποδοτική κλίμακα. Αυτό είναι ιδιαίτερα προβληματικό σε συγκεκριμένα αγαθά και υπηρεσίες που δεν διαπραγματεύονται διεθνώς και όπου οι οικονομίες κλίμακας είναι σημαντικές.
Το ανθρώπινο κεφάλαιο
Ο μικρός πληθυσμός και οι διοικητικοί περιορισμοί καθιστούν δυσκολότερη την εύρεση της απαιτούμενης τεχνικής εμπειρογνωμοσύνης για λειτουργίες ανταγωνισμού. Παρότι στοιχεία του 2024 δείχνουν ότι η Κύπρος σημείωσε βαθμολογία 3,2 στον δείκτη Brain Drain (σε κλίμακα 1-10), που είναι σχετικά χαμηλή σε σύγκριση με τον παγκόσμιο μέσο όρο 4,987, η χώρα αντιμετωπίζει προβλήματα «brain waste», όπου άτομα υψηλής εξειδίκευσης απασχολούνται σε ρόλους που δεν αξιοποιούν την εμπειρογνωμοσύνη τους.
Τα μόνιμα ελλείμματα στις εξωτερικές συναλλαγές αντικατοπτρίζουν το χάσμα μεταξύ εγχώριων αποταμιεύσεων και επενδύσεων. Αυτό είναι ιδιαίτερα προβληματικό λαμβάνοντας υπόψη το χαμηλό επίπεδο επενδύσεων, σε σχέση με τις μελλοντικές κεφαλαιακές ανάγκες της οικονομίας, συμπεριλαμβανομένων των αναγκών για τη μετάβαση προς την ψηφιακή και πράσινη οικονομία.
Τι να κάνουμε
Πώς αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα της κλίμακας; Μια από τις πιο αποτελεσματικές προσεγγίσεις για τις μικρές οικονομίες είναι η εξειδίκευση σε τομείς όπου έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα. Η Κύπρος έχει αναπτύξει ισχυρούς τομείς στη ναυτιλία, τις επαγγελματικές υπηρεσίες και τις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών. Ο ναυτιλιακός τομέας συνεισφέρει περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο ευρώ στην οικονομία ετησίως, απασχολώντας 9.000 άτομα στην ξηρά και πάνω από 55.000 ναυτεργάτες.
Η επιτάχυνση της ψηφιακής μετάβασης δεν είναι ένας τρόπος για να γίνει πιο εύκολη και λιγότερο κοστοβόρα η ζωή μας, αλλά και η εργαλεία για να αποκτήσουμε οικονομίες κλίμακας αυξάνοντας την παραγωγικότητα.
Σε αυτό το πλαίσιο χρειάζονται περισσότερες επενδύσεις, κυρίως δημόσιες, για την ανάπτυξη οικοσυστήματος καινοτομίας. Στον τομέα αυτό οι επιδόσεις δεν είναι κακές. Το 2025, η χώρα ανέβηκε στην 40ή θέση παγκοσμίως στον δείκτη StartupBlink, καταγράφοντας ρυθμό ανάπτυξης 28% και αποτελώντας το ταχύτερα αναπτυσσόμενο startup οικοσύστημα στην ΕΕ για δεύτερη συνεχή χρονιά. Η χώρα κατέγραψε αύξηση 71% στον αριθμό των startups σε σύγκριση με το 2024.
Τέλος, στον τουρισμό απαιτείται διαφοροποίηση. Ο τουρισμός, που συνεισφέρει άμεσα και έμμεσα περισσότερο από το 20% του ΑΕΠ, καλείται να αναπτύξει νέες θεματικές περιοχές όπως τον τουρισμό υγείας και ευεξίας, τον αθλητικό, ναυτικό, οινογαστρονομικό και πολιτιστικό τουρισμό. Η στρατηγική πρέπει να επικεντρώνεται στην επέκταση της σεζόν και την προσέλκυση επισκεπτών όλο τον χρόνο.
Καλές πρακτικές
Η εμπειρία άλλων μικρών οικονομιών της ΕΕ δείχνει ότι με στοχευμένες πολιτικές, εξειδίκευση σε τομείς συγκριτικού πλεονεκτήματος, και αξιοποίηση των ευκαιριών που προσφέρει η ευρωπαϊκή ενοποίηση, είναι δυνατή η επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης.
Το Λουξεμβούργο αποτελεί το πιο επιτυχημένο παράδειγμα μικρής οικονομίας στην ΕΕ, με κατά κεφαλήν ΑΕΠ που ξεπερνά τα 130.000 δολάρια. Η επιτυχία του οφείλεται σε πολιτικές που το καθιστούν πρωτοπόρο χρηματοπιστωτικό κέντρο, προσφέροντας εκτεταμένα φορολογικά κίνητρα για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων και εύπορων ατόμων. Η εστίαση σε τραπεζικές υπηρεσίες, χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες και πράσινη χρηματοδότηση έχει δημιουργήσει μια οικονομία καινοτομίας.
Η Μάλτα έχει αναπτύξει μια εξειδικευμένη οικονομία σε ψηφιακές υπηρεσίες, τουρισμό και διαδικτυακά παιχνίδια. Παρά τις προκλήσεις, το 2023 η Μάλτα κατέγραψε ρυθμό ανάπτυξης ΑΕΠ 5,6%. Η χώρα έχει εκκινήσει τη στρατηγική «Malta Vision 2050» που στοχεύει στη βιώσιμη και δίκαιη ανάπτυξη.
Η Σλοβενία έχει επιδείξει ανθεκτικότητα στις πολλαπλές προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένων των καταστροφικών πλημμυρών του 2023. Ο ΟΟΣΑ προβλέπει ότι η ανάπτυξη του ΑΕΠ θα ανέβει από 1,6% το 2023 σε 2,3% το 2024, φτάνοντας το 2,7% το 2025. Η χώρα έχει αναπτύξει ισχυρές μηχανισμούς περιφερειακής ανάπτυξης και διατηρεί χαμηλό ποσοστό ανεργίας στο 3,7%.
Η Εσθονία αποτελεί παράδειγμα χώρας που έχει αναπτύξει ολοκληρωμένη προσέγγιση στον σχεδιασμό, χαρακτηριζόμενη από συστηματική και ιεραρχική δομή σχεδίων από εθνικό έως τοπικό επίπεδο. Η χώρα έχει αναπτύξει εθνική στρατηγική ανάπτυξης «Estonia 2035» που ορίζει στρατηγικούς στόχους πολιτικής στοχεύοντας την περιφερειακή ανάπτυξη.
