Με εκδηλώσεις τιμάται σε όλες τις πόλεις της ελεύθερης Κύπρου η εθνική επέτειος της 1ης Απριλίου 1955. Ο ελληνισμός της Κύπρου τιμά την εθνική επέτειο της έναρξης του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ εναντίον των Άγγλων αποικιοκρατών. Του πιο αγνού, όπως χαρακτηρίζεται, αγώνα των Κυπρίων. Ωστόσο, όπως κάθε αγώνας, έτσι και ο αγώνας της ΕΟΚΑ θα μπορούσε, σύμφωνα με ιστορικούς, να ολοκληρωθεί πιο νωρίς και μάλιστα υπέρ των Ε/κ.
Οι δύο φάσεις
Ενδεικτική προς αυτή την κατεύθυνση είναι η μαρτυρία του βετεράνου πολιτικού και συγγραφέα Τάκη Χατζηδημητρίου, ο οποίος μιλώντας σε πρόσφατη συνέντευξη του στον «Π», εξέφρασε τη θέση ότι υπήρξαν δύο στιγμές, κατά τις οποίες αν τερματιζόταν ο αγώνας, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ευνοϊκή λύση για τους Ελληνοκύπριους. Η πρώτη ήταν το 1956, όταν η Βρετανία αντιλήφθηκε ότι έπρεπε να διαπραγματευτεί και έστειλε τον Βρετανό κυβερνήτης Τζον Χάρντινγκ με εντολή να συζητήσει. Ο Μακάριος έθεσε όρους, όπως την αναγνώριση του δικαιώματος αυτοδιάθεσης και της αυτοκυβέρνησης και οι Βρετανοί φάνηκαν πρόθυμοι να συζητήσουν σε αυτή τη βάση. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Νίκου Κρανιδιώτη, οι Βρετανοί ικανοποίησαν τα περισσότερα αιτήματα, αλλά η μεγάλη διάρκεια των συνομιλιών οδήγησε σε ναυάγιο.
Η δεύτερη ευκαιρία ήταν το 1957, μετά το τέλος της εξορίας του Μακαρίου στις Σεϋχέλλες. Υπήρχε πρόθεση να τελειώσει ο αγώνας με πολιτική διευθέτηση. Όμως, ο Γρίβας αρνήθηκε και ο αγώνας συνεχίστηκε. Στο μεταξύ, οι διεθνείς συνθήκες άλλαξαν: οι Βρετανοί είχαν εκδιωχθεί από την Ιορδανία και την Αίγυπτο και έβλεπαν την Κύπρο ως το τελευταίο τους προπύργιο στη Μέση Ανατολή. Συνεπώς, μετά την κρίση στο Σουέζ, χρειάζονταν την Κύπρο για να διατηρήσουν παρουσία στην ευρύτερη περιοχή. Καθώς ο αγώνας της ΕΟΚΑ βρισκόταν σε εξέλιξη, ο Μακάριος έστειλε επιστολή προτείνοντας να συνεχιστούν οι διαπραγματεύσεις, ωστόσο οι Βρετανοί είχαν ήδη στραφεί προς την Τουρκία ως συνομιλητή τους στο Κυπριακό, γεγονός που άλλαξε ριζικά το πλαίσιο των εξελίξεων.
Αμερικανοβρετανική παρέμβαση
Η επιστροφή του Μακαρίου στην Κύπρο επιτεύχθηκε έπειτα από αμερικανοβρετανική παρέμβαση και άσκηση πίεσης από τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες ασκούσαν επιρροή στη βρετανική πολιτική της εποχής. Παρόλο που οι Άγγλοι παρέμεναν ψυχροί απέναντί στον Μακάριο, υπήρχε ακόμη μια πιθανότητα να συνεχιστούν οι συνομιλίες με τους Ελληνοκύπριους.
Η Ιστορία διδάσκει ότι ακόμα και οι δυναμικοί αγώνες έχουν τα όριά τους, λέει ο Τάκης Χατζηδημητρίου, προσθέτοντας ότι η διαχείριση του χρόνου και των πολιτικών εξελίξεων είναι κρίσιμη για την επιτυχία ενός εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος.
