Του Ανδρέα Παράσχου
Το σκάνδαλο των «χρυσών» διαβατηρίων μπορεί να έχει τυπικά κλείσει, ωστόσο οι θεσμικές του συνέπειες παραμένουν. Οι διαδικασίες ανάκλησης υπηκοότητας, που εφαρμόζονται σήμερα, δείχνουν ότι τα προβλήματα δεν λύθηκαν, απλώς μετακινήθηκαν. Ο διακεκριμένος νομικός Αντώνης Γεωργίου μάς εξηγεί γιατί το θέμα είναι βαθύτατα συνταγματικό, γιατί η υπηκοότητα δεν μπορεί να αφαιρείται χωρίς δικαστική απόφαση και γιατί η Κύπρος χρειάζεται διαφάνεια, δικαστική εποπτεία και λογοδοσία για να ξανακερδίσει την εμπιστοσύνη των πολιτών και των επενδυτών. Όπως σημειώνει, «όταν οι αποφάσεις για υπηκοότητα δεν υπόκεινται σε δικαστικό έλεγχο, η Δημοκρατία υπονομεύεται εκ των έσω».
Κύριε Γεωργίου, πώς αξιολογείτε το ζήτημα της συνταγματικότητας των αποφάσεων για τα «χρυσά» διαβατήρια;
Το ζήτημα είναι βαθιά συνταγματικό. Η Κυπριακή Δημοκρατία στηρίζεται στο κράτος δικαίου και στη διάκριση των εξουσιών. Η υπηκοότητα είναι θεμελιώδες πολιτικό και νομικό δικαίωμα. Όταν χρησιμοποιείται ως εμπόρευμα, όπως έγινε με το πρόγραμμα πολιτογραφήσεων, παραβιάζεται ο πυρήνας της δημοκρατίας. Η παράκαμψη της δικαστικής διαδικασίας δημιούργησε καθεστώς αυθαιρεσίας που ακόμη υφίσταται.
Το πρόγραμμα ακυρώθηκε το 2020. Όλες οι ανησυχίες ανήκουν στο παρελθόν, τώρα;
Καθόλου. Η νέα νομοθεσία για ανάκληση υπηκοότητας εξακολουθεί να πάσχει από τα ίδια προβλήματα -έλλειψη διαφάνειας και υπερβολική διακριτική ευχέρεια. Η υπηκοότητα δεν μπορεί να αφαιρείται με διοικητική απόφαση αλλά μόνο με δικαστική κρίση. Το δημόσιο συμφέρον δεν μπορεί να επικαλείται κατά βούληση, χωρίς σαφή νομικά όρια.
Δηλαδή το δημόσιο συμφέρον δεν επαρκεί;
- Όχι χωρίς θεσμικές εγγυήσεις. Το ανώτατο δημόσιο συμφέρον είναι η τήρηση του Συντάγματος. Όταν η πολιτική σκοπιμότητα υποκαθιστά τον νόμο, ανοίγει ο δρόμος για κατάχρηση εξουσίας. Το είδαμε ήδη: Αποφάσεις ανακλήσεων εκδόθηκαν χωρίς τεκμηρίωση ή ακρόαση του ενδιαφερομένου.
Τι κινδύνους δημιουργεί η σημερινή διαδικασία ανάκλησης υπηκοότητας;
Το άρθρο 113(3)(ε) του Νόμου Περί Αρχείου Πληθυσμού επιτρέπει αφαίρεση υπηκοότητας ακόμη και για άτομα που είναι καταζητούμενα, χωρίς καταδίκη. Αυτό παραβιάζει το τεκμήριο αθωότητας και δημιουργεί καθεστώς διαρκούς απειλής. Υπάρχουν διεθνώς περιπτώσεις όπου αυταρχικά καθεστώτα χρησιμοποίησαν εντάλματα για πολιτικούς λόγους. Αν η Κύπρος αποδέχεται τέτοια εντάλματα ως βάση ανάκλησης ουσιαστικά εισάγει πολιτικές διώξεις.
Πολίτες δύο ταχυτήτων
Ποιες είναι οι κοινωνικές συνέπειες;
- Δημιουργούνται πολίτες δύο ταχυτήτων: Όσοι γεννήθηκαν Κύπριοι και όσοι πολιτογραφήθηκαν. Οι δεύτεροι ζουν υπό την απειλή ότι μπορούν να χάσουν την υπηκοότητά τους ανά πάσα στιγμή. Αυτό είναι επικίνδυνο για τη συνοχή και την εμπιστοσύνη στους θεσμούς.
Πώς μπορεί να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη;
- Με πλήρη διαφάνεια και δικαστική εποπτεία. Κάθε απόφαση πρέπει να είναι αιτιολογημένη και να υπόκειται σε ένδικα μέσα. Και, κυρίως, πρέπει να υπάρξει λογοδοσία. Η εμπιστοσύνη δεν επιστρέφει με επικοινωνιακές κινήσεις αλλά με πράξεις δικαιοσύνης.
Ποια είναι η οικονομική διάσταση του ζητήματος;
Η αυθαιρεσία στις αποφάσεις πλήττει την επενδυτική αξιοπιστία της χώρας. Οι σοβαροί επενδυτές αποφεύγουν κράτη όπου η νομοθεσία αλλάζει κατά βούληση. Η οικονομία χρειάζεται θεσμική σταθερότητα.
Ποια είναι τα βασικά βήματα για μεταρρύθμιση;
- Πρώτο, δικαστική εποπτεία σε κάθε πολιτογράφηση και ανάκληση. Δεύτερον, υιοθέτηση αντικειμενικών κριτηρίων και πλήρης αιτιολόγηση, τρίτον, παροχή δικαιώματος ακρόασης και προσφυγής, τέταρτο, διαφάνεια και πρόσβαση του πολίτη σε όλα τα δεδομένα και, πέμπτο, λογοδοσία όσων παραβίασαν τη νομιμότητα.
