Το Υπουργικό Συμβούλιο πρόσφατα ενέκρινε νομοσχέδιο για τη δημιουργία ενός εθνικού μηχανισμού ελέγχου των άμεσων ξένων επενδύσεων (ΑΞΕ).
Το προτεινόμενο πλαίσιο δεν αποσκοπεί στο να αποθαρρύνει τις επενδύσεις, αλλά να λειτουργήσει ως φίλτρο για επενδύσεις στρατηγικής σημασίας. Μέσα από μια διαφανή και σαφώς καθορισμένη διαδικασία, η Κυπριακή Δημοκρατία επιδιώκει να ενισχύσει τη θεσμική της σταθερότητα, προστατεύοντας ταυτόχρονα κρίσιμους τομείς της οικονομίας. Φυσικά, αναμένουμε να δούμε την πρακτική εφαρμογή του πλαισίου εφόσον η διαδικασία των αιτήσεων και της εξέτασης πρέπει να γίνονται με όσο λιγότερη γραφειοκρατία και σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Η βασική αρμοδιότητα εφαρμογής του πλαισίου ανατίθεται στο Υπουργείο Οικονομικών, το οποίο θα έχει τη δυνατότητα να εγκρίνει, να επιβάλλει όρους, να απαγορεύει ή να ανατρέπει επενδύσεις που θεωρεί ότι μπορούν να προκαλέσουν κινδύνους. Ξένοι επενδυτές ορίζονται ως φυσικά ή νομικά πρόσωπα από χώρες εκτός της ΕΕ, του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου και της Ελβετίας.
Οι επιχειρήσεις που θεωρούνται στρατηγικής σημασίας είναι όσες δραστηριοποιούνται σε ιδιαίτερα ευαίσθητους τομείς που αφορούν υποδομές ζωτικής σημασίας, είτε φυσικές είτε εικονικές, συμπεριλαμβανομένων των υποδομών στους τομείς της ενέργειας, των μεταφορών, της ύδρευσης, της υγείας, της παιδείας, του τουρισμού, των επικοινωνιών, των Μέσων Ενημέρωσης, της επεξεργασίας ή αποθήκευσης δεδομένων, της άμυνας, των εκλογικών ή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών περιλαμβανομένων των συστημικών πιστωτικών ιδρυμάτων, εγκαταστάσεις ευαίσθητου χαρακτήρα, καθώς και σε γη και ακίνητα, καίριας σημασίας για τη χρήση αυτών των υποδομών.
Η υποχρέωση κοινοποίησης μιας επένδυσης προκύπτει όταν πληρούνται σωρευτικά τρία βασικά κριτήρια: το ποσοστό συμμετοχής φτάνει τουλάχιστον στο 25% των μετοχών ή των ψήφων, η αξία της συναλλαγής ξεπερνά τα δύο εκατομμύρια ευρώ και η επιχείρηση που αφορά η επένδυση, δραστηριοποιείται σε στρατηγικό τομέα.
Ακόμα και επενδύσεις που δεν εμπίπτουν στις πιο πάνω υποχρεώσεις μπορούν να εξεταστούν εάν υπάρχουν ενδείξεις ότι θα επηρεάσουν την ασφάλεια ή το δημόσιο συμφέρον. Για την υποστήριξη της διαδικασίας, θα συσταθεί επταμελής συμβουλευτική επιτροπή, η οποία θα απαρτίζεται από εκπροσώπους αρμόδιων υπουργείων και θα παρέχει τεκμηριωμένες εισηγήσεις προς την αρμόδια Αρχή.
Υπενθυμίζεται ότι η ανάγκη για ένα τέτοιο πλαίσιο στην Κύπρο, κατέστη εμφανής το 2022, όταν αμερικανικό fund εξέφρασε ενδιαφέρον για εξαγορά συστημικού τραπεζικού ιδρύματος στην Κύπρο. Το γεγονός αυτό, αποκάλυψε την απουσία εθνικού μηχανισμού ελέγχου και οδήγησε σε επείγουσες διαδικασίες και συζητήσεις στη Βουλή. Παρά την απόσυρση του ενδιαφέροντος, το περιστατικό υπογράμμισε την ανάγκη προληπτικής προστασίας κρίσιμων τομέων της οικονομίας.
Θα πρέπει να τονιστεί ότι ενδεχομένως να υπάρχουν αρκετές άλλες περιπτώσεις επενδύσεων που εμπίπτουν εντός του πλαισίου του νομοσχεδίου οι οποίες έχουν ήδη ολοκληρωθεί.
Η εφαρμογή του νομοσχεδίου προβλέπει μεταβατική περίοδο, κατά την οποία θα ενημερωθούν οι εμπλεκόμενοι και θα προετοιμαστεί οργανωτικά το υπουργείο. Έχουν επίσης προβλεφθεί διοικητικές κυρώσεις για μη συμμόρφωση με τις διατάξεις, ενώ οι αποφάσεις της αρμόδιας Αρχής θα μπορούν να προσβληθούν στο Διοικητικό Δικαστήριο.
Το νομοσχέδιο προβλέπει επίσης τη δημιουργία συστήματος παρακολούθησης και ανάλυσης των τάσεων στις άμεσες ξένες επενδύσεις, ώστε να διασφαλίζεται συνεχής αξιολόγηση και επικαιροποίηση του πλαισίου. Το νέο σύστημα επιτρέπει στην Κύπρο να συμμετέχει ενεργά στον μηχανισμό ανταλλαγής πληροφοριών της ΕΕ, παρέχοντας και λαμβάνοντας στοιχεία για επενδύσεις με διασυνοριακή σημασία.
Η δημιουργία του μηχανισμού ελέγχου άμεσων ξένων επενδύσεων, αναμένεται να λειτουργήσει προστατευτικά για την κυπριακή οικονομία, ενισχύοντας τη θεσμική της αξιοπιστία, την επενδυτική διαφάνεια και την εθνική ασφάλεια. Μακροπρόθεσμα, μπορεί να συμβάλει στην προσέλκυση σοβαρών στρατηγικών επενδυτών που ευθυγραμμίζονται με τις αρχές βιωσιμότητας και δημόσιου συμφέροντος. Επιπλέον, ενισχύεται η δυνατότητα του κράτους να εντοπίζει και να αποτρέπει επενδυτικά σχήματα που πιθανόν να σχετίζονται με επιβλαβείς εξωτερικές επιρροές, διασφαλίζοντας την κυριαρχία και τη διαφάνεια στις οικονομικές του σχέσεις.
Το πιο πάνω νομοσχέδιο δεν καλύπτει το ζήτημα της αγοράς ακινήτων, που είναι το άλλο θέμα που βρίσκεται στη σφαίρα της δημόσιας συζήτησης, πέρα από αυτά που θεωρούνται ζωτικής σημασίας ή προκύπτουν λόγοι εθνικού συμφέροντος. Θα πρέπει να τονιστεί ότι ήδη υπάρχει νομοθεσία η οποία επιτρέπει σε υπηκόους τρίτων χωρών να αγοράζουν μέχρι δύο ακίνητα. Όμως αυτό εφαρμόζεται στις περιπτώσεις που υπάρχει ήδη εκδομένος τίτλος και όχι για καταθέσεις συμβολαίων για σκοπούς ειδικής εκτέλεσης. Επιπλέον, δεν εφαρμόζεται όταν ο υπήκοος τρίτης χώρας εγγράψει εταιρεία στην Κύπρο ή σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα για να εγγράψει το ακίνητο.
Οπότε θα μπορούσε με τις καταθέσεις των συμβολαίων αγοράς, ο αγοραστής να δηλώνει ότι δεν είναι ιδιοκτήτης πέραν των δύο ακινήτων, να υπάρξει αλλαγή στο σύστημα του Τμήματος Κτηματολογίου ώστε να «μαρκάρει» τέτοιες περιπτώσεις και το να υπάρξει διασύνδεση, αν επιτρέπεται, μεταξύ του μητρώου τελικών δικαιούχων εταιρειών που κρατεί ο Έφορος Εταιρειών και του Τμήματος Κτηματολογίου ώστε να επιβεβαιώνεται ποιες εταιρείες έχουν ξένους μετόχους. Αν αυτό δεν είναι δυνατό, ο αγοραστής να καταθέτει απόσπασμα του μητρώου τελικών δικαιούχων (αυτό να αφορά και ευρωπαϊκές εταιρείες) κατά την κατάθεση πωλητηρίου εγγράφου ή μεταβίβασης τίτλων.
Σε περίπτωση μεγάλων αναπτύξεων, projects, θα μπορούσαν να εξετάζονται με βάση το πλαίσιο των ξένων επενδύσεων και ενδεχομένως σε ένα νέο πλαίσιο αδειοδότησης εταιρειών που ασχολούνται με την ανάπτυξη γης, ήδη ο σύνδεσμος έχει ετοιμάσει προσχέδιο.
Πρέπει να είναι απόλυτα ξεκάθαρο ότι, τα πιο πάνω δεν πρέπει να δημιουργήσουν ένα μη ανταγωνιστικό επενδυτικό περιβάλλον υπερρύθμισης, με καθυστερήσεις, μη τεκμηριωμένες αποφάσεις και επιπλέον γραφειοκρατία για όσους θέλουν να επενδύσουν στη χώρα.
