Όταν κοιτάς τη Βόρεια Ιρλανδία απ’ έξω, η εντύπωση που επικρατεί είναι πως η ειρήνη μεταξύ εθνικιστών (καθολικών) και ενωτικών (προτεσταντών), που κορυφώθηκε με τη Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής το 1998, έβαλε οριστικό τέλος σε τρεις δεκαετίες βίας και σε αιώνες έχθρας.
Όμως η ειρήνη δεν είναι ποτέ μια απλή υπόθεση. Δεν υπάρχει ένας διακόπτης για τη «συμφιλίωση» –ή το «μίσος»– που μπορείς απλώς να ανοίξεις ή να κλείσεις. Τα θεσμικά όργανα της συγκυβέρνησης βρέθηκαν για χρόνια σε αδιέξοδο, με τις πολιτικές δυνάμεις διαιρεμένες σε θρησκευτικές γραμμές. Τα «τείχη της ειρήνης» εξακολουθούν να υπάρχουν, όχι μόνο ως τουριστικό αξιοθέατο αλλά και για να αποτρέπουν την αναζωπύρωση της βίας.
Τραύμα γενεών
Η Springboard Opportunities ιδρύθηκε το 1992, πριν ακόμη λήξουν οι ταραχές, με σκοπό να εργαστεί κυρίως με νέους που δεν είχαν επαφή με τον «άλλο». Σήμερα, η Springboard εργάζεται με τα «παιδιά και τα εγγόνια» αυτών που δεν μπορούσαν να φανταστούν έναν κόσμο χωρίς τείχη. Πάνω από τους μισούς νέους που συμμετέχουν έχουν βιώσει τραύματα και δεν είχαν ποτέ καμία εμπειρία με τους «άλλους».
Το 2023, η Springboard εγκαινίασε το πρόγραμμα Wall2Wall για να αντιμετωπίσει την κληρονομιά της διαίρεσης σε υποβαθμισμένες περιοχές. Το εντατικό πρόγραμμα 18 μηνών φέρνει κοντά νέους 16–20 ετών που μεγάλωσαν στις δύο πλευρές του τείχους.
Κορυφαία στιγμή του προγράμματος είναι η επίσκεψη στην Κύπρο, όπου οι νέοι έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν μια άλλη διαίρεση, να συζητήσουν για ζητήματα ταυτότητας και γλώσσας, να μιλήσουν με Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους νέους και να δουν το δικό τους πλαίσιο μέσα από άλλον φακό.
Η διευθύντρια Steph O’Rourke λέει στον «Π» ότι το τραύμα, που έχει περάσει από γενιά σε γενιά, έχει σήμερα ως αποτέλεσμα το Μπέλφαστ να έχει το υψηλότερο ποσοστό λήψης αντικαταθλιπτικών στην Ευρώπη, με υψηλά επίπεδα εθισμών σε συνταγογραφούμενα φάρμακα και συνακόλουθα προβλήματα ψυχικής υγείας και απασχόλησης.
Ο συντονιστής Sam McCaw παρατηρεί ότι μπορεί η λήξη της βίας να έχει προσελκύσει επενδύσεις και τουρισμό, όμως πολλοί άνθρωποι στις υποβαθμισμένες περιοχές αισθάνθηκαν εγκαταλελειμμένοι, ενώ η πρόοδος στη διασύνδεση των κοινοτήτων και στα ζητήματα ταυτότητας ήταν ελάχιστη.
Ο ελέφαντας στο δωμάτιο
Οι ακτιβιστές επιμένουν πως από μόνη της η επαφή δεν αρκεί. «Δεν είναι αρκετό να βάλεις δύο νέους να συναντηθούν για λίγες ώρες», λέει η O’Rourke. «Πρέπει να μπεις κάτω από την επιφάνεια, να μιλήσεις για τον ελέφαντα στο δωμάτιο».
Όπως και στην Κύπρο η συζήτηση για τις επετείους είναι δύσκολη: μια πλευρά γιορτάζει και η άλλη πενθεί. Αν δεν μπορείς να μιλήσεις θα το κάνεις μέσω των σόσιαλ και τα πνεύματα οξύνονται.
Δημιουργώντας χώρο ώστε οι νέοι να μιλήσουν για πρώτη φορά με κάποιον «απέναντι» και για τα δύσκολα θέματα, δημιουργούνται οι συνθήκες ώστε να γίνουν ειρηνοποιοί. «Δεν χρειάζεται να συμφωνήσεις· χρειάζεται να καταλάβεις», λέει ο McCaw.
Με κυπριακό φακό
Μιλώντας για τη μεταφορά των ομάδων στην Κύπρο, ο McCaw εξήγησε ότι πολλά από αυτά τα νέα παιδιά έχουν κανονικοποιήσει το «τείχος της ειρήνης» δίπλα από το οποίο ζουν και περνούν καθημερινά. Δεν το βλέπουν πια, καθώς έχει γίνει μέρος της ψυχολογίας τους, σαν ένας σπόρος που φυτεύτηκε στο μυαλό τους για χρόνια. Η επίσκεψη στη Λευκωσία και η θέαση ενός άλλου τείχους φέρνει το φυσικό στοιχείο της διαίρεσης στη συνείδησή τους.
«Στην Κύπρο βλέπεις το φυσικό κομμάτι της, βλέπεις ότι οι άνθρωποι ζουν σε μεγάλο βαθμό χωρισμένοι. Πρέπει να δείχνουν τα διαβατήριά τους για να περάσουν απέναντι», είπε.
«Στο Μπέλφαστ δεν χρειάζεται να δείξουμε τίποτα αλλά παρ’ όλα αυτά δεν περνάμε», παρατήρησε η O’Rourke.
«Οι πολιτισμικές και γλωσσικές διαφορές εδώ στην Κύπρο είναι έντονες. Πιστεύω ότι οι δικοί μας άνθρωποι πίστευαν ότι είχαν εμπόδια, μέχρι που ήρθαν εδώ και είδαν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζετε ακόμη και για να φτάσετε σε μια δικοινοτική συνάντηση».
Πρόσθεσε: «Η Κύπρος μάς δίνει τη δυνατότητα να δούμε το δικό μας πλαίσιο μέσα από διαφορετικό φακό».
Το έργο έχει ξεκάθαρο αντίκτυπο, όπως φαίνεται από τις αντιδράσεις των νέων που συμμετέχουν.
Η Κέιτλιν, 18 ετών, από την καθολική περιοχή Clonard της δυτικής πλευράς του Μπέλφαστ, δεν είχε καμία εμπειρία αλληλεπίδρασης με την προτεσταντική κοινότητα πριν ενταχθεί στο πρόγραμμα Wall2Wall. Κατά την επίσκεψη στην Κύπρο είπε:
«Το να γνωρίσω νέους που βιώνουν τη διαίρεση Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων ήταν αποκαλυπτικό. Βλέποντας την ιστορία τους και συγκρίνοντάς την με τη δική μας με έκανε να σκεφτώ πόσο μακριά έχουμε φτάσει στο σπίτι μας αλλά και ότι υπάρχει ακόμη πολλή δουλειά να γίνει».
Ο Στίβεν, 18 ετών, από την προτεσταντική περιοχή Shankill του Μπέλφαστ, ζούσε όλη του τη ζωή δίπλα σε ένα «τείχος ειρήνης». Περιέγραψε το ταξίδι του στην Κύπρο ως μια από τις καλύτερες εμπειρίες της ζωής του. «Με έκανε να σκεφτώ το μέλλον που θέλω -ένα μέλλον όπου δεν θα κρυβόμαστε πίσω από τοίχους ούτε θα φοβόμαστε τι υπάρχει από την άλλη πλευρά. Φαντάζομαι να μπορώ να περπατώ ελεύθερα, να πηγαίνω όπου θέλω, χωρίς φόβο».
